Χρόνιος Πόνος και Ύπνος!
Δρ Αχιλ. Ε. Γεωργιάδης, Ρευματολόγος, (myoskeletiko@gmail.com).
Οι περισσότερες από τις παθήσεις του μυοσκελετικού συστήματος έχουν σαν δύο κύρια κλινικά συμπτώματα τον πόνο, φλεγμονώδη ή/και νευροπαθητικό και τις διαταραχές του ύπνου. Σε άλλες, όπως π.χ. στις φλεγμονώδεις αρθρίτιδες (ρευματοειδής αρθρίτιδα κ.ά.) ή στις τενοντοελυτρίτιδες (σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα κ.ά.) η έξαρση του φλεγμονώδους πόνου συμβαίνει κατά την διάρκεια του ύπνου, συνήθως τις πρώτες πρωινές ώρες, λόγω μείωσης της κορτιζόνης στον οργανισμό και συνοδεύεται από πρωινή δυσκαμψία. Σε αυτές οι διαταραχές του ύπνου συμβαίνουν στο 50% των πασχόντων. Αντίθετα σε άλλες, όπως π.χ. στις εκφυλιστικές οστεοαρθρίτιδες, περιφερικές ή της Σπονδυλικής Στήλης, ο πόνος εκδηλώνεται συνήθως τις πρώτες νυχτερινές (βραδινές) ώρες, από την κόπωση των δομικών στοιχείων των αρθρώσεων και των παραρθρικών μορίων που πάσχουν και εμποδίζει τον ασθενή να ηρεμήσει και να κοιμηθεί. Εδώ ο επιπολασμός των διαταραχών του ύπνου κυμαίνεται περί το 30% των περιπτώσεων. Υπάρχουν όμως και παθήσεις, όπως π.χ. η Ινομυαλγία, στην οποία ο πόνος των στοιχείων του μυοσκελετικού συστήματος είναι διάχυτος και συνεχής, ημέρα και νύχτα, αγνώστου ακόμη αιτιολογίας, στην οποία οι διαταραχές του ύπνου κατά την διάρκεια της νύκτας είναι ένα από τα κύρια κλινικά συμπτώματα και συμβαίνει σταθερά στο 70% των περιπτώσεων.
Ο ύπνος στον άνθρωπο είναι απαραίτητος για την σωστή λειτουργία του νευρικού του συστήματος. Οι διαταραχές του ύπνου μπορούν να προκαλέσουν πολλά κλινικά και σημαντικά συμπτώματα όπως ενοχλητική και διαρκή υπνηλία, μείωση της συγκέντρωσης, κενά μνήμης και συνεχή μυϊκή κόπωση. Εάν μάλιστα χρονίσουν το άτομο το οποίο δεν κοιμάται μπορεί να εκδηλώσει παραισθήσεις όπως και διαταραχές του θυμικού. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι κατά την διάρκεια του ύπνου τα νευρικά κύτταρα αναπληρώνουν τα ενεργειακά αποθέματα τους και αποβάλλουν τα τοξικά απόβλητα που δημιουργήθηκαν από τον μεταβολισμό τους. Άλλοι προσθέτουν ότι οι τόσο σημαντικές διασυνδέσεις των εγκεφαλικών κυττάρων μεταξύ τους που δημιουργούν το εγκεφαλικό διαδίκτυο δημιουργούνται κατά την διάρκεια του ύπνου.
Ο ύπνος χωρίζεται σε 5 στάδια. Το στάδιο 1 είναι το αρχικό στάδιο του ύπνου διαρκεί 1-5 λεπτά, σε αυτό ο εγκέφαλος και το σώμα χαλαρώνει προοδευτικά και ο ασθενής αποκοιμιέται (dosingoffstage). Το στάδιο 2 είναι σημαντικό και καλύπτει το 50% της διάρκειας του ύπνου. Στο στάδιο αυτό το άτομο κοιμάται πλήρως, δεν επικοινωνεί με το περιβάλλον, η θερμοκρασία του μειώνεται, ο καρδιακός και ο αναπνευστικός ρυθμός ομαλοποιούνται και δεν διαπιστώνονται κινήσεις στα μάτια. Διαρκεί περίπου 20-30 λεπτά. Ονομάζεται στάδιο του ελαφρού ύπνου και ακολουθείται από τα στάδια 3 και 4 του βαθέως ύπνου (deltawavesleep). Ίσως αυτά είναι τα στάδια του ύπνου τα οποία επηρεάζονται περισσότερο στα άτομα τα οποία παρουσιάζουν πόνο. Στο 3ο και 4ο στάδιο του ύπνου λέγεται ότι ο οργανισμός ανασυντάσσεται και ασχολείται με την επιδιόρθωση των ημερήσιων βλαβών του.
Ανάμεσα στα στάδια αυτά μπορεί να παρεμβληθεί και το στάδιο που είναι γνωστό σαν REM (rapideyemovement) αφορά το 20% του χρόνου του ύπνου. Τα όνειρα συμβαίνουν κατά την διάρκεια του σταδίου REM. Στο στάδιο αυτό τα μάτια κινούνται, ο καρδιακός και ο αναπνευστικός ρυθμός είναι ταχύτερος και υπάρχει μικρή άνοδος της αρτηριακής πίεσης.
Θα πρέπει να τονιστεί ότι διαταραχές του ύπνου δεν συμβαίνουν μόνο στις μυοσκελετικές παθήσεις αλλά και σε πολλές παθήσεις του νευρικού συστήματος όπως π.χ. στην κατάθλιψη, στην σχιζοφρένεια, σε μερικές μορφές επιληψίας, στην νόσο Alzheimer, στο εγκεφαλικό επεισόδιο και σε κακώσεις του εγκεφάλου. Όλες αυτές παθήσεις θα πρέπει να ελεγχθεί εάν αποτελούν συν νοσηρότητες με την αϋπνία του χρόνιου πόνου.
Ενας άλλος παράγοντας ο οποίος συμβάλλει στον ύπνο είναι και ο κιρκαδιανός ρυθμός του κάθε οργανισμού. Πρόκειται για την φυσιολογική διαδικασία η οποία ελέγχει την φυσιολογία, την συμπεριφορά και την ψυχική διάθεση ενός ατόμου κατά την διάρκεια του 24ωρου ημερήσιου κύκλου. Είναι συνδεδεμένος με την διαδοχή της ημέρας/νύχτας στο περιβάλλον και με τις αντίστοιχες ορμονικές διακυμάνσεις. Διαταραχές του κιρκαδιανού ρυθμού συμβαίνουν και σε παθήσεις όπως η κατάθλιψη, η παχυσαρκία, ο διαβήτης και στις διαταραχές του ύπνου.
Είναι μύθος ότι όσο μεγαλώνουμε σε ηλικία μειώνεται και η διάρκεια του ύπνου. Οι ηλικιωμένοι έχουν πιθανόν διαφορετικό χρονοδιάγραμμα στον ύπνο τους αλλά η διάρκεια είναι ίδια.
Ο πόνος επηρεάζει την αρχιτεκτονική του ύπνου. Τα στάδια τα οποία αναφέραμε προηγούμενα επαναλαμβάνονται σε 4-6 κύκλους κάθε βράδυ. Ο πόνος ξυπνά το ασθενή συχνότερα με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο χρόνος που καταλαμβάνει το στάδιο 2 δηλαδή ο ελαφρός ύπνος. Τα άτομα τα οποία πάσχουν από χρόνιο πόνο συχνά παρουσιάζουν μικρότερης διάρκειας ύπνο 3ου και 4ου σταδίου. Ξυπνούν συχνότερα κατά την διάρκεια του ύπνου τους, έως και 18% περισσότερο από τα φυσιολογικά άτομα και παρουσιάζουν αϋπνία. Ο ύπνος τους είναι επηρεασμένος αρνητικά τόσο σε διάρκεια όσο και σε ποιότητα (https://www.news-medical.net › health › How-Does-Pain- AffectYourSleep?).
Η όποια θεραπεία του πόνου θα πρέπει να καλύπτει και τις διακυμάνσεις του ύπνου. Στις φλεγμονώδεις αρθρίτιδες θα πρέπει τα Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ) που χορηγούμε να έχουν υψηλά δραστικά επίπεδα στον οργανισμό του ασθενούς τις πρώτες πρωινές ώρες όταν η φλεγμονή κορυφώνεται. Ένα κλασικό παράδειγμα είναι ο τρόπος χορήγησης ΜΣΑΦ σε περιπτώσεις Αγκυλωτική Σπονδυλαρθρίτιδας. Στην πάθηση αυτή ο ασθενής πονά στην σπονδυλική στήλη του κατά την διάρκεια της νύκτας και ιδιαίτερα τις πρώτες πρωινές ώρες και παρουσιάζει και μεγάλη πρωινή δυσκαμψία σε διάρκεια και ένταση. Εάν δώσουμε ένα ΜΣΑΦ σε κάποια δόση και με μικρή διάρκεια δράσης, όπως π.χ. την Δικλοφενάκη, το βράδυ κατά τις 8 μ.μ. τότε στις 3 το πρωί τα επίπεδα του στον οργανισμό είναι χαμηλά και δεν έχει σημαντικό αποτέλεσμα. Αντίθετα εάν δώσουμε το ίδιο φάρμακο στην ίδια δόση αλλά στις 12 το βράδυ, τα επίπεδα του τις πρώτες πρωινές ώρες είναι υψηλά και ελέγχει την φλεγμονή όπως και την ένταση και την διάρκεια της πρωινής δυσκαμψίας. Ο ασθενής μας θα έχει κοιμηθεί επαρκώς και θα ξυπνήσει χωρίς προβλήματα.
Αντίθετα σε περιπτώσεις του χρόνιου πόνου της εκφυλιστικής αρθροπάθειας, π.χ. οστεοαρθρίτιδας των γονάτων, όπου ο ασθενής πονά μετά την κόπωση της ημέρας, το ΜΣΑΦ πρέπει να δίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να καλύπτει πλήρως τον ασθενή την ώρα που ετοιμάζεται να κοιμηθεί. Έτσι δεν θα δημιουργηθούν προβλήματα στον ύπνο του. Εάν ο ίδιος ασθενής βέβαια βρίσκεται σε οξεία κρίση πόνου, τότε η χορήγηση του ΜΣΑΦ θα πρέπει να δίδεται με το προηγούμενο χρονοδιάγραμμα, δηλαδή του φλεγμονώδους πόνου. Επομένως κάθε ΜΣΑΦ πρέπει να προσαρμόζεται στον κάθε ασθενή, όχι μόνο στην πάθηση του και στην δόση του αλλά και στην διάρκεια δράσης του.
Το ίδιο πρέπει να εφαρμόζεται και για κάθε φάρμακο ή ομάδα φαρμάκων τα οποία χορηγούνται για την θεραπεία του χρόνιου πόνου. Η εξατομικευμένη θεραπευτική πρέπει να είναι ο σκοπός κάθε γιατρού.
Ο καλός ύπνος αποτελεί βασικότατο συστατικό της ποιότητας της ζωής κάθε ανθρώπου. Ο Όμηρος αναφέρει στην Ιλιάδα ότι: ο Ύπνος είναι ο Βασιλιάς και των ανθρώπων και των Θεών