Εισαγωγή

H προέλευση και η ιστορία του Πόνου.

Η αυγή της εμφάνισης του πόνου

Καθημερινά δημοσιεύονται διαφορετικές απόψεις πάνω στο θέμα «τι είναι πόνος;».  Aλλοι τον χωρίζουν σε σωματικό και ψυχικό, άλλοι σε σωματικό, κοινωνικό, ψυχολογικό και νοητικό, άλλοι επειδή τους ενδιαφέρει περισσότερο η παθογενετική ή/και η παθοφυσιολογική προσέγγιση, εστιάζονται στις ουσίες οι οποίες δημιουργούν και διακινούν τον πόνο στον οργανισμό (νευροδιαβιβαστές) και τέλος άλλοι διατείνονται ότι ο πόνος πρέπει να διαχωρισθεί σε φλεγμονώδη (αλγαισθητικό), νευροπαθητικό και μικτό πόνο και τέλος άλλοι, όπως εγώ, πιστεύουν ότι κάθε σωματικός πόνος, πλην του ψυχολογικού, έχει σαν αρχή την φλεγμονή και ότι οι φλεγμονώδεις ουσίες, απλές ή υπερφλεγμονώδεις, είναι αυτές οι οποίες ελέγχουν τον πόνο είτε οι ίδιες είτε ρυθμίζοντας την έκκριση των νευροδιαβιβαστών. Η άποψη αυτή στηρίζεται στις αρχές της θεωρίας της εξέλιξης των όντων από την εμφάνιση τους στον πλανήτη μας μέχρι σήμερα.

Φλεγμονή είναι, όπως είναι γνωστό, η φυσιολογική άμυνα του οργανισμού έναντι εξωγενών και ενδογενών βλαπτικών παραγόντων. Λογικό λοιπόν είναι ότι η γέννηση της διαδικασίας της φλεγμονής να έγινε ταυτόχρονα με την γέννηση των έμβιων όντωνσαν πρώτη και βασική αντίδραση στις δυσκολίες τις οποίες αντιμετώπιζαν από το μη φιλικό περιβάλλον τους.Τα πρώτα ζωντανά κύτταρα εμφανίστηκαν στην Γη πριν 3.5 δισεκατομμύρια χρόνια περίπου. Η πρώτη μεγάλη και μακροχρόνια μάχη την οποίαν αναγκάστηκαν να δώσουν για την ύπαρξή τους και η οποία διεξήχθει κατά την διάρκεια χιλιάδων αιώνων, ήταν κατά την διάρκεια της εξέλιξης της διαδικασίας της οξυγόνωσης του πλανήτη (GreatOxygenationEvent). Η διαδικασία αυτή υπολογίζεται ότι άρχισε πριν 3,0 δισεκατομμύρια χρόνια, με την εμφάνιση των οξυγονοπαραγωγών κυανοβακτηριδίων και διήρκεσε, με κάποιες διακυμάνσεις της έντασης της, μέχρι πριν 800 εκατομμύρια χρόνια, όταν τελικά το oξυγόνο της ατμόσφαιρας έφτασε να κυμαίνεται στα σημερινά περίπου επίπεδα.

Είναι γνωστό ότι η παρουσία του οξυγόνου στην Γη βοήθησε ιδιαίτερα στην ύπαρξη και στην εξέλιξη της ζωής, δυστυχώς όμως το υπέρμετρο οξυγόνο προκαλεί ταχύτερη γήρανση των έμβιων όντων άρα και τον πρόωρο θάνατο τους. Οι δραστικές μορφές οξυγόνου (ReactiveOxygenSpecies = ROS) οι οποίες παράγονται κατά την διαδικασία της δημιουργίας των ζωτικών ενώσεων του, είναι εξαιρετικά τοξικές για τα κύτταρα (οξειδωτικό στρες) και μάλλον η πρώτη αμυντική ουσία την οποίαν παρήγαγαν οι ζώντες οργανισμοί, τόσο στον κλάδο των φυτών όσο και σε αυτόν των ζώων, ήταν η Nrf2 (Nuclearfactorerythroid 2). Μία πρωτεΐνη με ισχυρές αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, η οποία εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι και σήμερα σε πολλές κοινότατες τροφές (μπρόκολο, κουρκουμάς). Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι συνεργάζεται αρμονικά με ένα άλλο κοινό αντιφλεγμονώδες σύμπλεγμα πρωτεϊνών, τον NF-κB και μαζί ελέγχουν τις φλεγμονές από πολλά και διάφορα αίτια (GacesaR., etal. 2016, doi: 10.1038/srep27740, www.sciencedirect.com› topics›neuroscience› ranscription).

Eξακόσια εκατομμύρια χρόνια από σήμερα οι περιβαλλοντολογικές συνθήκες στην Γη ήταν οι πλέον ιδανικές για την ανάπτυξη της ζωής. Ήταν η αρχή της Καμβρίου Περιόδου, η οποία είναι γνωστή για την Έκρηξη της Ζωής την οποία δημιούργησε. Πιστεύεται ότι στα τριακόσια εκατομμύρια χρόνια τα οποία ακολούθησαν, η βιόσφαιρα διογκώθηκε και γεννήθηκαν στην Γη, ιδιαίτερα γύρω από τον Ισημερινό, περισσότερα από 30 τρισεκατομμύρια διαφορετικά είδη ζώων και φυτών, αρκετά από τα οποία εξακολουθούν, με ελάχιστες αλλαγές, να ζουν μέχρι και σήμερα. Για μία ακόμη φορά όμως, ένα από τα βασικά φιλοσοφικά αξιώματα των αρχαίων Ελλήνων επαληθεύτηκε, δηλαδή το «ουκ εν τω πολλώ το ευ». Πράγματι, ο ανταγωνισμός για ζωτικό χώρο και για αναγκαία τροφή αναπτύχθηκε μεταξύ των όντων, σε τόσο μεγάλο βαθμό, ώστε το γνωμικό «ο θάνατος σου η ζωή μου» έγινε βίαια καθημερινότητα. Την ίδια εποχή καθιερώνεται για πρώτη φορά και η έννοια του αρπακτικού (predator) και του θύματος (victim).  Γιαυτόν τον λόγο πολλά όντα πλην των προστατευτικών οργάνων τα οποία δημιούργησαν, όπως π.χ. οι προστατευτικοί σκληροί και αδιαπέραστοι εξωσκελετοί, άρχισαν να παράγουν επιθετικές ουσίες οι οποίες έβλαπταν τα άλλα και τα τελευταία άρχισαν να παράγουν αμυντικές ουσίες οι οποίες αφενός εξουδετέρωναν τις πρώτες, αφετέρου διόρθωναν τις βλάβες οι οποίες είχαν προκληθεί. Αυτή η διαδικασία ήταν μια φυσιολογική αντίδραση και αφορούσε την αλληλεπίδραση και αλληλεξουδετέρωση των παραγόμενων «ένθεν κακείθεν» τοξικών ουσιών δηλαδή μια πρωτόγονη ξενοβιοτική αντίδραση και αφορούσε την αλληλεπίδραση και αλληλεξουδετέρωση των παραγόμενων «ένθεν κακείθεν» τοξικών ουσιών. Στην συνέχεια τα πρώτα ψάρια ανέπτυξαν 500 εκατομμύρια πριν και τα πρώτα αντισώματα. Tότε εμφανίσθηκε και το πρώτο αντίσωμα, η ανοσοσφαιρίνη Α (IgA) και πολύ μετά ίσως και η IgM. Παράλληλα  στον βλεννογόνο του εντέρου εμφανίζεται μια άλλη ανοσοσφαιρίνη η IgT ή οποία είναι φυλογενετικά διαφορετική πρωτεΐνη η οποία όμως είχε την ίδια λειτουργία. To υπόλοιπο ανοσολογικό σύστημα φαίνεται ότι αναπτύχθηκε όταν τα όντα περπάτησαν στην στεριά.

Σύμφωνα λοιπόν με τις σημερινές αντιλήψεις, σε κυτταρικό επίπεδο, η αρχέγονη ανοσολογική άμυνα, στηρίζονταν αρχικά στην έμφυτη ανοσολογική αντίδραση και αποτελούσε την πρόδρομη έκφραση της διεργασίας της φλεγμονής. Πολύ μετά αναπτύχθηκε και η επίκτητη ή εξειδικευμένη ανοσία και αυτό διότι μπορεί το βασικό τμήμα του μορίου μιας ανοσοσφαιρίνη (constanddomain) να είναι σχετικά απλό, αλλά η πολυπλοκότητα των μεταβλητών τομέων (variable) οι οποίοι συνθέτουν το μόριο εκατομμυρίων ειδικών ανοσοσφαιρινών για κάθε παθογόνο, ήταν αδύνατον να δημιουργηθεί εξελικτικά τόσο νωρίς (ZhangY.A., etal. 2010. https://doi.org/10.1038/ni.1913, https://doi.org/10.1002/9780470514658.ch13, Oreste U., et al. 2021 doi: 10.3390/biology10020140).

Η πρώτη ακτινολογικά διαπιστωμένη φλεγμονή λοιμώδους αιτιολογίας ανακαλύφθηκε το 2016 στα απολιθωμένα κατάλοιπα της άρθρωσης του δεξιού αγκώνα ενός Δεινόσαυρου (Ηadrosaur=Αδρόσαυρος) ο οποίος έζησε πριν 70 εκατομμύρια χρόνια (RoyalSocietyOpenScience, doi: 10.1098/rsos.160222). Εκτοτε ανακαλύφθηκαν και άλλες περιπτώσεις π.χ. μόλις τον περασμένο χρόνο (2020) στα απολιθωμένα οστά ενός Τιτανόσαυρου, ο οποίος έζησε πριν 80 εκατομμύρια χρόνια, διαπιστώθηκαν φλεγμονώδεις αλλοιώσεις οι οποίες μάλλον οφείλονταν σε παρασιτική λοίμωξη. (wwwsmithsonianmag.com › science-nature › first-evidenceofParasites).

 Χρειάστηκε να περάσουν εκατομμύρια χρόνια για να περιγράψει πρώτος ο Ρωμαίος εγκυκλοπαιδικός και πιθανόν γιατρός AulusAureliusCelsus, περί το 30 μ.Χ., τα 4 κλασικά κλινικά σημεία της φλεγμονής, δηλαδή την ερυθρότητα (rubor), την θερμότητα (calor), τον πόνο (dolor) και το οίδημα (tumor) στο φημισμένο του σύγγραμμά του DeMedicina. Στα κλινικά αυτά σημεία προστέθηκε, αιώνες μετά και η δυσκαμψία από τον  Virchow, σε περιπτώσεις όπου η φλεγμονή αφορά κινητή άρθρωση.

Η πρώτη ένδειξη σκόπιμης και προμελετημένης αντιφλεγμονώδους θεραπείας διαπιστώθηκε σε ένα απολίθωμα της κάτω γνάθου ανθρώπου του Neanderthal, ο οποίος έζησε πριν 48.000 χρόνια και έπασχε από οδοντικό απόστημα. Πράγματι η DNA ανάλυση των υπολειμμάτων της οδοντικής πλάκας του αποκάλυψε την ύπαρξη: α) στοιχείων σαλικυλικού οξέος (πρόδρομης Ασπιρίνης), πιθανόν από μάσηση φλοιού λευκής Ιτιάς, για την αντιμετώπιση του πόνου και του πυρετού τα οποία του προκαλούσε το απόστημα και β) στοιχείων πρωτόγονου αντιβιοτικού (Πενικιλλίνης) από μύκητες πράσινης μούχλας (Eurotiomycetes)  τους οποίους είχε χρησιμοποιήσει για την αντιμετώπιση της συνοδού μικροβιακής λοίμωξης (http://blogs.discovermagazine.com/d-brief/2017/03/08/neandertha ls-medicines-diet).

Στους πρωτόγονους πολιτισμούς, ο πόνος ήταν δυνατόν να γίνει κατανοητός από τους ανθρώπους και να αντιμετωπισθεί με κάποιο τρόπο, μόνον όταν μπορούσε να συνδεθεί με κάποιο ορατό συμβάν π.χ. με ένα τραύμα.  Ο εσωτερικός πόνος ήταν ακατανόητος και γι’ αυτό πολλοί  αρχαίοι πολιτισμοί πίστευαν ότι η νόσος αλλά και ο πόνος ήταν η τιμωρία που επέβαλαν οι θεοί στους ανήθικους ανθρώπους. Αυτός ήταν και ο λόγος o οποίος εξηγεί γιατί κάθε φορά που κάποιος πονούσε, για να τον ανακουφίσουν, χρησιμοποιούσαν διάφορους τρόπους, ώστε να εξευμενίσουν τους θεούς, όπως π.χ. θυσίες ζώων (αποδιοπομπαίος τράγος) ή διάφορα αντικείμενα τα οποία έκαναν θόρυβο όπως κουδούνια, χάλκινα κρόταλα κ.ά., κατάλληλα για να διώξουν τα κακά πνεύματα, τους δαίμονες του πόνου (συμπαθητική μαγεία).

Οι πρώτοι οι οποίοι χρησιμοποίησαν αναλγητικό φάρμακο για τους πόνους ήταν οι Σουμέριοι περί το 5000 π.Χ. και ήταν φυσικά το όπιο. Γραπτές μαρτυρίες για την χρησιμοποίηση του «φυτού της ευτυχίας» σε διάφορους πόνους, υπάρχουν στις σουμεριακές πινακίδες με την χαρακτηριστική σφηνοειδή γραφή. Την χορήγηση του όπιου για την αντιμετώπιση του πόνου, την εφάρμοσαν και όλοι οι μετέπειτα πολιτισμοί οι οποίοι αναπτύχθηκαν στην Μεσοποταμία και γενικά στην Μέση Ανατολή.

Πολλά χρόνια μετά οι Αιγύπτιοι, το 1500 π.Χ. περίπου, περιγράφουν στον πάπυρο του Ebers τις αναλγητικές και αντιπυρετικές ιδιότητες ενός νέου φαρμάκου το οποίο προέρχονταν από τον φλοιό της ιτιάς(Salixalba). Την ίδια εποχή περιγράφεται αναλυτικά η τοποθέτηση επιθέματος από ζωμό ξερών φύλλων Μυρτιάς, τα οποία όπως γνωρίζουμε σήμερα περιέχουν σαλικυλικό οξύ, στην κοιλιακή και στην οσφυϊκή περιοχή  του σώματος, για την αντιμετώπιση των πόνων της περιόδου. Το συστατικό το οποίο περιείχε ήταν η σαλικίνη, η οποία, όπως αποδείχθηκε αιώνες αργότερα, είναι μια ουσία η οποία στον οργανισμό μεταβολίζεται σε σαλικυλικό οξύ, το οποίο ως γνωστό αποτελεί τη βάση του μόριου της ασπιρίνης. Οι Αιγύπτιοι παράλληλα χρησιμοποιούσαν την ίδια εποχή σαν αναλγητικό φάρμακο, αφενός το όπιο αφετέρου τον ηλεκτρισμό των ηλεκτρικών χελιών του Νείλου. Φαίνεται ότι είχαν καλά αποτελέσματα διότι και σήμερα χρησιμοποιούμε μια παρόμοια τεχνική, την δια δερμική νευρική ηλεκτρική διέγερση ή TENS, με πιο αβρό  και καλύτερα ελεγχόμενο τρόπο για την θεραπεία της οσφυαλγίας και των πόνων  των αρθρώσεων.

Στη Μινωική Κρήτη (1100 έως 1400 π.Χ.) η καλλιέργεια της παπαρούνας, (Μήκων η υπνοφόρος), ήταν εκτεταμένη στην περιοχή της Κνωσού. Έχει βρεθεί και αγαλματίδιο στο Γάζι, (νομός Ηρακλείου), όπου αναπαρίσταται η «θεά της παπαρούνας», στο κεφάλι της οποίας φυτρώνουν κάλυκες παπαρούνας και εκτίθεται στο μουσείο Ηρακλείου. Πιστεύεται ότι η θεά απεικονίζεται έτσι γιατί την θεωρούσαν υπεύθυνη για την παραγωγή  και τον έλεγχο του φυτού, τις ιδιότητες του οποίου γνώριζαν μόνο οι ιερείς της οι οποίοι χρησιμοποιούσαν το γάλα από την κάψα του, δηλαδή τον οπό, εξού και όπιο, σαν ισχυρό παυσίπονο και ηρεμιστικό.

Αφού έδωσαν το όνομα της νόσου, δίνουν και το όνομα του φαρμάκου που θα κυριαρχήσει τις επόμενες χιλιετίες. Η λέξη όπιο, προέρχεται ετυμολογικά από την ελληνική λέξη οπός που σημαίνει «παχύρρευστο, γαλακτώδες υγρό το οποίο εκχύνεται από ορισμένα φυτά». Πράγματι εάν τραυματιστεί η κάψα ή ο κορμός της παπαρούνας (Μήκων η υπνοφόρος), ο οπός που εκχύνεται περιέχει το όπιο.

Στην Ελληνική μυθολογία αναφέρεται ότι η θεά Δήμητρα έπινε όπιο για να ηρεμήσει από την στεναχώρια και τον ψυχικό πόνο που της είχε προκαλέσει η αρπαγή της κόρης της Περσεφόνης από τον θεό του Κάτω Κόσμου, τον Αδη.

Το 800 π.Χ. ο Όμηρος στην Οδύσσεια, αναφέρει ότι ο Τηλέμαχος, ο γιος του Οδυσσέα, χρησιμοποιούσε ένα φυτό, προφανώς το όπιο, για να ξεφύγει από τα προβλήματα που του δημιουργούσαν οι μνηστήρες της μητέρας του, της Πηνελόπης, και η απουσία του πατέρα του.

Περί το 400 π.Χ. ο Ιπποκράτηςο ιδρυτής της Ορθολογικής Ιατρικής, χρησιμοποιεί ζωμό από Λεύκα, για την αντιμετώπιση της επιπεφυκίτιδας και ζωμό από λευκή Ιτιά, σαν υλικά, τα οποία όπως είναι σήμερα γνωστό και αυτά περιέχουν σαλικυλικό οξύ, για την αντιμετώπιση του πόνου και του πυρετού και των μυαλγιών από επιλόχεια λοίμωξη. Θεωρούσε μάλιστα άριστη τακτική οι γυναίκες να μασούν φύλλα ιτιάς κατά τη διάρκεια του τοκετού.  Ακόμη ο Ιπποκράτης και οι επίγονοι του, συνειδητοποιούν πρώτοι ότι πολλές φορές η τοπική φλεγμονή ενός οργάνου πλην των εμφανών τοπικών σημείων συνοδεύεται και από γενικευμένα συμπτώματα όπως κακουχία, μυαλγίες, υπνηλία και πυρετό τα οποία τα αποδίδουμε σήμερα στις προσταγλανδίνες και τις ιντερλευκίνες. Πίστευε ακόμη ότι ο πόνος οφειλόταν σε διαταραχή της ροής των διαφόρων χυμών, «ρευμάτων», τα οποία κυκλοφορούν μέσα στο ανθρώπινο σώμα. Από εκεί γεννηθηκε στα μοντέρνα χρόνια και η λέξη ρευματολόγος, η οποία περιγράφει τον γιατρό ο οποίος ασχολείται με τους πόνους που προκαλεί η διαταραχή των ρευμάτων του σώματος (LintonS. UnderstandingPainforBetterClinicalPractice 2005, ISBN: 9780444515919).

Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης, ο οποίος είχε αρκετές ιατρικές γνώσεις, διότι ο πατέρας του, ο Νικόμαχος, ήταν βασιλικός γιατρός, πίστευε ότι ο πόνος οφείλονταν στην είσοδο κακών πνευμάτων στο σώμα του ανθρώπου διαμέσου του τραύματος και έλεγε σκωπτικά ότι «πίσω από κάθε πόνο σου, στέκεται ένα λάθος σου».

Για πρώτη φορά στο ξεκίνημα της 1^ης χιλιετίας, την εποχή του αυτοκράτορα Τιβέριου,  περιγράφεται από τον Ρωμαίο γιατρό και εγκυκλοπαιδιστή AulusCorneliusCelsus (25 π.Χ.-50 μ.Χ.) τα κλινικά ευρήματα του φλεγμονώδους πόνου σαν  Dolor, Rubor, Calor  και Τumor (πόνος, ερυθρότητα, θερμότητα και οίδημα) στο φημισμένο σύγγραμμά του DeMedicina. Είναι ο πρώτος ο οποίος αναφέρει ότι οι πληγές πρέπει να καθαρίζονται καλά πρώτα με νερό και μετά να πλένονται με ξύδι (αντισηψία).

Το 80 μ.Χ., ένας Έλληνας γιατρός ο Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος, ο πατέρας της Φαρμακολογίας, στο πεντάτομο σύγγραμμα του «Περί Ύλης Ιατρικής», στα ελληνικά και στα λατινικά, το οποίο είναι και η πρώτη στον κόσμο Φαρμακοποιία, αναφέρει και καταγράφει ότι η σκόνη από τον φλοιό της λευκής Ιτιάς σε διάφορα αφεψήματα, αλοιφές κ.ά είναι ένα αναλγητικό και αντιφλεγμονώδες φάρμακο.Η φαρμακοποιία μεταφράστηκε στην συνέχεια και στα αραβικά και διαμέσου αυτής της γλώσσας έφθασε και στα χρόνια μας.

Εκτοτε και μέχρι τον Μεσαίωνα έγινε κατάχρηση δύο ειδών αναλγητικών φαρμάκων, αυτών που χρησιμοποιούσαν φυτικά βότανα και αυτών που χρησιμοποιούσαν μέταλλα. Το πιο γνωστό από τα πρώτα ήταν το Theriac ή Θηριακή. Αποτελούσε ένα μίγμα μελιού και 64 άλλων ουσιών. Φαίνεται όμως ότι μια από τις 64 ουσίες θα ήταν και το όπιο διότι αφενός ήταν αποτελεσματικό, αφετέρου προκαλούσε μια θόλωση στον εγκέφαλο των ατόμων που το ελάμβαναν. Το όνομα προέρχεται από την ελληνική λέξη θηρίο (άγριο ζώο) και η θηραϊκή πίστευαν ότι ήταν η ουσία που μπορούσε να είναι αντίδοτο για κάθε δάγκωμα ή δηλητήριο. Τα διάφορα συστατικά εμπλουτιζόνταν συνεχώς ή άλλαζαν ανάλογα με τις εισαγωγές διαφόρων ουσιών που έκαναν οι Άραβες της εποχής. Η πιο παλιά και πιο γνωστή Θηραϊκή ήταν η Θηραϊκή του Ανδρομάχου, του Έλληνα γιατρού του Ρωμαίου αυτοκράτορα Νέρωνα. Οσον αφορά τα μεταλλικά αναλγητικά φάρμακα, το πιο γνωστό ήταν ένα μίγμα από ρινίσματα χρυσού αναμεμιγμένα με ρινίσματα ελεφαντόδοντου. Επρόκειτο για ένα εξαιρετικά ακριβό φάρμακο και η αναλγητική ικανότητα του μάλλον θα ήταν αποτέλεσμα της εξαιρετικά υψηλής τιμής του, δρούσε δηλαδή περισσότερο σαν placebo. Ένα άλλο φάρμακο με αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες είναι ο Μανδραγόρας. Λόγω της ανθρωπόμορφης ρίζας του θεωρήθηκε μαγικό φυτό. Ηταν γνωστό στους αρχαίους Αιγυπτίους και τους Ελληνες.

Την εποχή του Μεσαίωνα έδρασε και ο Παράκελσος, ο οποίος ανακάλυψε κατά λάθος την υπνωτική ιδιότητα του αιθέρα. Ακόμη αφού διέλυσε πολτό οπίου σε οινόπνευμα έφτιαξε το λάβδανο, από την λέξη laudanum που σημαίνει «άξιος επαίνου». Το λάβδανο  ήταν το βασικό φάρμακο της εποχής για τους πόνους και την διάρροια. Εκτιμήθηκε ιδιαίτερα πολύ αργότερα από την αριστοκρατία της βικτωριανής εποχής, στην Αγγλία, και θεωρήθηκε (όπιο ανακατεμένο με cherry)  το υπέρτατο «κοινωνικό ποτό». Ο λόρδος Μπάϋρον, oOscarWilde ακόμη και ο SirConanDoyle, συγγραφέας του SherlockHolmes, και άλλοι γνωστοί της αριστοκρατίας της εποχής, ήταν φανατικοί θιασώτες του, δηλαδή απλώς εθισμένοι στο όπιο.

Τέσσερεις δεκαετίες  μετά (1680 μ.Χ), στην άλλη πλευρά της Μάγχης, ο γιατρός JohnSydenham, ο επονομαζόμενος Άγγλος Ιπποκράτης, καθιέρωσε το Λάβδανο σαν παυσίπονο αλλά και αντικαταθλιπτικό στην κοινωνία της Αγγλίας. Το Λάβδανο ήταν ένα μίγμα όπιου και sherry και γρήγορα έγινε το αγαπημένο κοκτέιλ σε όλες τις οικονομικές τάξεις όπως προαναφέραμε. Φανατικός πότης και ο ίδιος ο Sydenham έλεγε για το φάρμακο ότι «η Ιατρική θα ήταν ανάπηρη χωρίς αυτό»!

Στην άλλη πλευρά του πλανήτη, στην Κίνα, εφαρμόζεται ήδη από μερικές χιλιάδες χρόνια  μιας άλλης λογικής θεραπεία, ο Βελονισμός. Έκτοτε και μέχρι σήμερα, χωρίς να έχει μεταβληθεί εντυπωσιακά η μέθοδος εφαρμογής του, τα θετικά αποτελέσματα τα οποία προκαλεί στον οξύ και τον χρόνιο πόνο, έχουν οδηγήσει στην εξάπλωσή και καθιέρωση του, όχι μόνο στις γύρω από την Κίνα χώρες, αλλά και σε πολύ απομακρυσμένες από αυτή, όπως είναι η Ευρωπαϊκές, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και πολλές άλλες.

Εκείνο που δεν κατορθώθηκε όμως να επιτευχθεί, είναι η ερμηνεία του αναλγητικού αποτελέσματός του, με βάση την ανατομία, την ιστολογία και την φυσιολογία της Δυτικής ιατρικής. Αυτός είναι και ο λόγος που ένα μεγάλο ποσοστό των γιατρών του Δυτικού κόσμου αντιμετωπίζει την θεραπευτική μέθοδο του Βελονισμού με επιφύλαξη, εάν δεν τον απορρίπτει ολοκληρωτικά. ι

Σύμφωνα με την παραδοσιακή Κινέζικη ιατρική όταν είναι ένας άνθρωπος υγιής τότε το Yin και το Yang του, οι δύο αντίθετες δυνάμεις οι οποίες καθορίζουν την αρμονία του σώματος και της ψυχής του, ευρίσκονται σε ισορροπία. Για να επιτευχθεί αυτό θα πρέπει το Chi, μια ενέργεια που κυκλοφορεί σε ολόκληρο το σώμα, να μην παρακωλύεται στην ροή της. To Chi ρέει στο σώμα σε 14 ενεργειακά μονοπάτια ή οδούς που ονομάζονται μεσημβρινοί. Οι μεσημβρινοί συνδυάζονται μεταξύ τους καθώς και με τα πέντε βασικά στοιχεία (Five Elements), που είναι το ξύλο, η φωτιά, η γη, το μέταλλο και το νερό.

Όταν το άτομο πάσχει από κάποια πάθηση, τότε η ροή του Chi, σε κάποιον από τους μεσημβρινούς, είναι προβληματική. Για να την θεραπεύσουμε θα πρέπει να παρέμβουμε με βελόνες σε καθορισμένα σημεία των μεσημβρινών. Τα σημεία αυτά ονομάζονται Σημεία Βελονισμού και τα βασικά είναι 365, όσες οι ημέρες ενός έτους. Για τον Βελονισμό σαν θεραπευτική οντότητα, θα αναφερθούμε στην ενότητα της θεραπείας του πόνου.

 Την πρώτη επιστημονική προσέγγιση στο θέμα του πόνου έδωσε ο ReneDescartesto 1644 ο οποίος ανέπτυξε την «θεωρία της εξειδίκευσης». (specificitytheory). Σύμφωνα με αυτήν ο πόνος είναι μια διαφορετική αίσθηση από την αφή και τις άλλες αισθήσεις. Εχει τους δικούς του υποδοχείς στην περιφέρεια, την δική του οδό μέσα στο νευρικό σύστημα και τη δική του θέση στον εγκέφαλο. Ο πόνος αποτελεί μια αίσθηση ανάλογη με την όραση ή την ακοή (BonicaJ.J. 1990).

 Από το 1700 μ.Χ. και μετά αρχίζει η άνοιξη της φαρμακολογίας του πόνου. Στις αρχές του 19^ου αιώνα και ειδικά το 1803, ο Γερμανός φαρμακοποιός FriedrichWilhelmSerturner (1783–1806) κατόρθωσε να απομονώσει το αλκαλοειδές μορφίνη από το όπιο. Το όνομα μορφίνη προέρχεται από τον θεό του Ύπνου της ελληνικής μυθολογίας, τον Μορφέα. Είκοσι χρόνια μετά ξεκίνησε και η βιομηχανική παραγωγή του πρώτα στη Γερμανία και δέκα χρόνια μετά στις ΗΠΑ.

Το 1763 έγινε και η πρώτη κλινική μελέτη με τον ζωμό από φλοιό Ιτιάς από μη γιατρό και απλό χωρικό, τον EdwardStone, από το Oxfordshire, ο οποίος τον χρησιμοποίησε αρχικά για την αντιμετώπιση του πυρετού του και στη συνέχεια, εντυπωσιασμένος από το αποτέλεσμα, τον χορήγησε και σε 50 άλλους ανθρώπους με εμπύρετη νόσο με πολύ καλά αποτελέσματα. Τα ευρήματα του τα παρουσίασε  στην RoyalSociety όπου έκαναν μεγάλη εντύπωση και έτσι καθιερώθηκε το σχετικό αντιφλεγμονώδες, αναλγητικό  και αντιπυρετικό αφέψημα, τουλάχιστον στην Αγγλία. Η ανακάλυψη του θερμόμετρου τον 18^ο  αιώνα βοήθησε στην αντικειμενική τεκμηρίωση της αντιπυρετικής δράσης του σαλικυλικού οξέος (BruneKeyetal. Arthritis and Rheumatism 2004;50:2391, Vane J.R., et al. 1996, https://doi.org/10.1007/978-94-011-5386-7_1).

Το 1830 οι εξαρτώμενοι από την μορφίνη είχαν αυξηθεί τόσο πολύ στο Δυτικό κόσμο, ώστε οι κυβερνήσεις τους και ιδιαίτερα οι Εγγλέζοι, προσπάθησαν να σταματήσουν την παράνομη εισαγωγή του όπιου από την Κίνα. Για να το καταφέρουν, ξεκίνησαν τον 1^ο πόλεμο του όπιου, του οποίου το αίτιο του βέβαια δεν ήταν αυτό, αλλά οικονομικό και ιμπεριαλιστικό, αλλά αποτελούσε μια πολύ καλή δικαιολογία για να αρχίσεις έναν πόλεμο.

Το 1846 άρχισε η χρήση αναισθητικών για μικροεπεμβάσεις στη Βοστώνη από τον γιατρό WilliamThomasMorton (1819-1868). Μέχρι τότε εφάρμοζαν την ιταλική μέθοδο αναισθησίας, που αφορούσε στην τοποθέτηση μιας ξύλινης γαβάθος στο κεφάλι του ασθενούς, την οποία στη συνέχεια την κτυπούσαν μέχρι να πέσει ο ασθενής αναίσθητος από τις δονήσεις. Υπήρχε βέβαια και η άλλη μέθοδος που αφορούσε στην ψηλάφηση των καρωτίδων μέχρι να λιποθυμήσει ο ασθενής. Είναι σίγουρο ότι και οι δύο μέθοδοι απαιτούσαν ταχύτατο χειρουργό.

Το 1847 μ.Χ. για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε το Χλωροφόρμιο για γυναικολογικές επεμβάσεις από τον Σκωτσεζο γιατρό YoungSimpson (1811-1879). Η πρώτη που χρησιμοποίησε αναισθησία με χλωροφόρμιο για να αντέξει τους πόνους του τοκετού, ήταν η βασίλισσα Βικτώρια της Αγγλίας. Έκτοτε και για μεγάλο χρονικό διάστημα το χλωροφόρμιο έγινε μόδα στο Ενωμένο Βασίλειο.

Ο άνθρωπος ο οποίος μίλησε πρώτος για νευροπαθητικό πόνο ήταν ο S. WeirMitchell (1871), ο οποίος ήταν Νευρολόγος κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφύλιου Πόλεμου στην Φιλαδέλφεια. Με την εμπειρία που απέκτησε από την εξέταση εκατοντάδων τραυματισμένων στρατιωτών, διαπίστωσε ότι το 10% περίπου από αυτούς παρουσίαζαν στην συνέχεια έντονο χρόνιο καυστικό πόνο στις τραυματισμένες περιοχές. Ακόμη διατύπωσε κάποιες απόψεις για τον νευροπαθητικό πόνο, που εξακολουθούν να ισχύουν και σήμερα, όπως: 1) Ο νευροπαθητικός πόνος παρουσιάζεται συχνότερα όταν η βλάβη του νεύρου είναι μερική και όχι ολική. 2) Στον πόνο συμμετέχουν και άλλα παραπλήσια νεύρα που δεν έχουν τραυματισθεί και 3) Ο ασθενής με νευροπαθητικό πόνο παρουσιάζει αφ’ ενός αλλοδυνία αφ’ετέρου υπερευαισθησία.

To 1884, ο βιεννέζος γιατρός CarlKoller (1857-1944), ανακάλυψε τις αναισθητικές ιδιότητες της κοκαΐνης. Δύο χρόνια αργότερα, σε μια προσπάθεια να βρεθεί μια θεραπεία για τα εντερικούς σκώληκες από την λιθανθρακόπισσα (coaltar),  ανακαλύφθηκε τυχαία ή ακετανιλίδη μια ισχυρά παυσίπονη αλλά και αντιπυρετική ουσία που ονομάστηκε Antifebrin. Τον επόμενο χρόνο οι επιστήμονες της γερμανικής βιομηχανίας χρωμάτων  Bayer ανακάλυψαν την φαινακετίνη, μια ουσία ισχυρότερη από την Antifebrin και με λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες. Το 1894, τρία χρόνια πριν την ανακάλυψη της ασπιρίνης, ένας Γερμανός φυσιολόγος, ο JosephvonMering ανακαλύπτει ένα νέο παυσίπονο και αντιπυρετικό φάρμακο, την παρακεταμόλη ή ακεταμινοφαίνη, τον μεγάλο αντίπαλο της ασπιρίνης.

Το 1897, πάλι οι επιστήμονες της Bayer με υπεύθυνο τον FelixHoffmann, συνέθεσαν το ακετυλοσαλικυλικό οξύ. Η καθαρή μορφή του είχε λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες από το εκχύλισμα της ιτιάς και το ονόμασαν Ασπιρίνη. Ετσι ξεκίνησε μια καινούργια ομάδα αναλγητικών, αντιφλεγμονωδών και αντιπυρετικών φαρμάκων με το όνομα Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη Φάρμακα (ΜΣΑΦ).

Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού οι Αμερικανοί, το 1886, κυκλοφορούν στην αγορά την CocaCola, που την παρουσιάζουν σαν το θαυματουργό φάρμακο. Πράγματι είχε θαυματουργές θεραπευτικές ιδιότητες γιατί περιείχε κοκαΐνη σε υψηλά ποσοστά.

Στο τέλος του 19^ου αιώνα και στην αρχή του 20^ου, η κατάχρηση της μορφίνης κατά την διάρκεια του Αμερικανικού Εμφύλιου πόλεμου και του 1^ου Παγκόσμιου πόλεμου είχε σαν αποτέλεσμα να γνωρίσει ο Δυτικός Κόσμος το τεράστιο πρόβλημα των τοξικομανών. Το σοκ ήταν τέτοιο που επηρέασε αρνητικά την εξέλιξη των ισχυρών αναλγητικών οπιοειδών φαρμάκων και ανάγκασε τις ΗΠΑ να απαγορεύσουν την εύκολη διακίνηση οπίου για μη ιατρικές χρήσεις.

Από τις εμπειρίες που απέκτησε από το 1^ο Παγκόσμιο πόλεμο, ο Γάλλος χειρουργός ReneLeriche (1879-1955) άρχισε να εφαρμόζει πρακτικές «χειρουργικής του πόνου» δηλαδή συμπαθεκτομές, γαγγλιακούς αποκλεισμούς, διηθήσεις με προκαίνη κα. Είναι και ο πρώτος που θεωρεί τον χρόνιο πόνο όχι πλέον σαν σύμπτωμα, αλλά σαν μια ξεχωριστή νόσο.

Παράλληλα ένας άλλος Γάλλος χειρουργός ο VictorPauchet (1869-1936), εξέδωσε το 1912 το σύγγραμμα «L’AnesthesieRegionale» και καθιέρωσε την τοπική αναισθησία, όχι μόνο για τοπικές χειρουργικές επεμβάσεις αλλά και για αντιμετώπιση του οξέος ή/και χρόνιου πόνου.

Το 1948 Αμερικανοί επιστήμονες ανακάλυψαν οικονομικά την ακεταμινοφαίνη/παρακεταμόλη, την οποία είχαν πάρει σαν πολεμική αποζημίωση από τους Γερμανούς και το 1961 η φαρμακευτική εταιρεία McNeil κυκλοφόρησε το Tylenol σαν το αναλγητικό με δράση ανάλογη της ασπιρίνης  που όμως δεν πειράζει το στομάχι. Ενώ το 1949 κυκλοφορεί και το πρώτο μη ασπιρινούχο ΜΣΑΦ, η φαινυλβουταζόνη, ένα ινδολο-οξεικό οξύ. Θα περάσουν 15 περίπου χρόνια (1965) μέχρι να κυκλοφορήσει το 2^ο ΜΣΑΦ, η ινδομεθακίνη και θα ακολουθήσουν πολλά άλλα, όπως η ιμπουπροφένη, η δικλοφενάκη, η ναπροξένη κ ά. τα οποία κυριάρχησαν στον πόνο μέχρι σήμερα. Περί τα 30 εκατομμύρια άτομα τα χρησιμοποιούν κάθε ημέρα.

Ένας άλλος, ιταλικής καταγωγής στρατιωτικός χειρουργός, ο JohnJosephBonica (1914-1994), επηρεασμένος από όσα είχε δει και αυτός κατά την διάρκεια του 2^ου Παγκοσμίου πολέμου, συνειδητοποίησε ότι πολλές φορές ένας οξύς πόνος μπορεί να εξελιχθεί σε χρόνιο και ότι ο χρόνιος πόνος έχει μεγάλη επίδραση στον ψυχισμό του ανθρώπου. Είναι αυτός που δημιούργησε τα πρώτα Κέντρα Πόνου ή Κλινικές Πόνου και που τόνισε ότι η αντιμετώπιση το πόνου δεν αφορά μια ιατρική ειδικότητα αλλά πολλές. Το 1953 εκδίδει το κλασικό σύγγραμμα «Pain Μanagement». To 1973 oBonica ίδρυσε την InternationalAssociationfortheStudyofPain (IASP), που έκτοτε αποτελεί την μεγαλύτερη και εγκυρότερη διεθνή εταιρεία για την μελέτη του πόνου.

Το 1965 οι RonaldMelzack και PatrickWall δημοσίευσαν, στο περιοδικό Science, το άρθρο "PainMechanisms: ANewTheory" που περιέγραφε για πρώτη φορά την «θεωρία της πύλης». Σύμφωνα με αυτή υπάρχει πράγματι μια ξεχωριστή οδός στον νευρικό σύστημα για τον πόνο όπως έλεγε ο Descartes αλλά δεν είναι τόσο απλή. Εχει πολλές και διαφορετικές συνάψεις που επιτρέπουν αφενός την ενημέρωση του εγκεφάλου για τον πόνο αλλά και την δυνατότητά του να επιδρά και να τον τροποποιεί σε ένταση και σε διάρκεια. Η θεωρία της πύλης έχει γίνει αποδεκτή πλέον από τους περισσότερους σύγχρονους νευροφυσιολόγους και για πολλούς θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις του αιώνα (MelzackR., andWallP.D. 1965).

Το 1967  η γιατρός CicelySaunders (1918–2005), πρότεινε την θεωρία «Ολικός Πόνος» (TotalPain) και υποστήριξε ότι «ο χρόνιος πόνος απαιτεί συνεχή έλεγχο και εξαρτάται όχι μόνο από σωματικά αίτια αλλά και από το κοινωνικό περιβάλλον, το πνευματικό επίπεδο και το ψυχολογικό υπόβαθρο του ασθενούς, ιδιαίτερα σε χρόνιες ανίατες ασθένειες, όπως πχ ο καρκίνος. Ίδρυσε μάλιστα στην Αγγλία την πρώτη κλινική παρηγορητικής ιατρικής (palliativemedicine). Ο όρος προέρχεται από το λατινικό pallus (κάλυμμα). Αφορά παθήσεις που δεν θεραπεύονται αλλά εξελίσσονται και πονούν. Έκτοτε ο κλάδος αυτός της Ιατρικής έχει εξελιχθεί διεθνώς και έχει βοηθήσει σε πολλές περιπτώσεις τους χρόνιους ασθενείς. Τα τελευταία χρόνια καλύπτεται και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO).

Το 1979 η IASP έδωσε, σαν πιο αρμόδια, τον πρώτο ορισμό του πόνου. Σύμφωνα με αυτόν «πόνος είναι µια δυσάρεστη αισθητική και συναισθηματική εμπειρία,  που σχετίζεται  µε  πραγματική ή δυνητική ιστική βλάβη ή περιγράφεται από τον ασθενή µε τους όρους µιας τέτοιας βλάβης». Πρόκειται για έναν ορισμό που δεν στηρίζεται σε αυστηρά επιστημονικά παθοφυσιολογικά  κριτήρια, αλλά καλύπτει «πολιτικά» την ανεπάρκειά μας. Ο πόνος είναι ένα υποκειμενικό δυσάρεστο αίσθημα. Είναι αδύνατον να μετρηθεί. Κάθε ένας από εμάς βιώνει τον πόνο διαφορετικά και ανάλογα με τις εμπειρίες που έχει από το περιβάλλον του. Δεν υπάρχει κάποια εργαστηριακή εξέταση που να μετρά τον πόνο. Ο ορισμός αυτός απλά μας λέει ότι «όταν  κάποιος επιμένει ότι πονά, να τον αντιμετωπίζουμε πάντα σαν να πονά πραγματικά, ακόμη και εάν δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε το αίτιο» (MerskeyH., and  BogdukN. 1994).

Την τελευταία 40ετία όλοι πλέον έχουν αποδεχθεί ότι ο πόνος είναι από τους σημαντικότερους αμυντικούς μηχανισμούς του οργανισμού. Ο πόνος έχει χαρακτηρισθεί σαν το 5ο ζωτικό σημείο, μετά την αναπνοή, τον σφυγμό, την θερμοκρασία και την αρτηριακή πίεση. Δυστυχώς σε ελάχιστα μέρη του κόσμου ο πόνος αξιολογείται συστηματικά όπως τα υπόλοιπα τέσσερα. (AmericanPainSociety 2002). Η αντιμετώπιση του πόνου από τους γιατρούς θεωρείται βασικό ανθρώπινο δικαίωμα του ασθενούς σύμφωνα με την ACPA (AmericanChronicPainAssociation) και η μη ενασχόληση του ιατρού με την θεραπεία του αποτελεί ποινικό αδίκημα.

Σύμφωνα με τον WilliamOsler (1849-1919), που θεωρείται ένας από τους θεμελιωτές του σύγχρονου αγγλικού αλλά και παγκόσμιου συστήματος της ιατρικής εκπαίδευσης «όποιος γνωρίζει να αντιμετωπίζει τον πόνο, γνωρίζει ιατρική».

Όπως ήδη περιγράψαμε τους τελευταίους δύο αιώνες έγινε μια πραγματική επανάσταση, τόσο στην φαρμακολογία όσο και στη φυσιολογία και παθοφυσιολογία του νευρικού συστήματος. Η κατανόηση και η θεραπεία του πόνου αποτελούσε πάντα έναν σημαντικό στόχο των ερευνητών. Δυστυχώς παρά την ανακάλυψη ισχυρότατων φαρμάκων, ο κόσμος εξακολουθεί να χρησιμοποιεί και να θεραπεύεται με μαγνητικά βραχιόλια και ζώνες, με ηλεκτρικές εκκενώσεις, με καταπλάσματα μουστάρδας και με ενισχυμένη με κοκαΐνη CocaCola.

Θα ήταν πολύ δύσκολο κάποιος να κατηγορήσει αυτούς τους ανθρώπους, μια και είναι γνωστό ότι από την αυγή του πολιτισμού μέχρι σήμερα όλα τα αναλγητικά φάρμακα στηρίχθηκαν και εξελίχθηκαν γύρω από τρεις ουσίες που προέρχονται από φυτά, Το όπιο, η ασπιρίνη και η καψαϊκίνη προέρχονται από κοινά, κοινότατα, φυτά. Το πρώτο από την παπαρούνα (PapaverSomniferum ή Μήκων η Υπνοφόρος), το δεύτερο από την ιτιά και το τρίτο η καψαϊκίνη προέρχεται από την πιπεριά. Το τελευταίο ήταν γνωστό εδώ και 6000 χρόνια. Τις αναλγητικές ιδιότητες της  πιπεριάς τις εκμεταλλεύονταν οι Μάγια, για οδοντικούς και άλλους πόνους. Την πιπεριά όπως και άλλα φυτά της Κεντρικής Αμερικής τα έφερε ο γιατρός του Κολόμβου στην Ευρώπη. Γύρω στο 1800 μ.Χ., οι γιατροί της εποχής χρησιμοποιούσαν ήδη την αλοιφή  της πιπεριάς σαν παυσίπονο στους πόνους των αρθρώσεων και των μυών. Μια πρακτική που εφαρμόζεται μέχρι σήμερα με πολύ καλά αποτελέσματα με τα ενισχυμένα επιθέματα καψαϊκίνης 8% που δρουν εντυπωσιακά σε περιπτώσεις περιφερικού νευροπαθητικού πόνου.

Όσον αφορά τα οπιοειδή τα τελευταία χρόνια στις ΗΠΑ, έχουν δημιουργήσει ένα τεράστιο πρόβλημα. Η κατάχρηση των οπιοειδών, που χορηγούνται με ιατρική συνταγή είναι τόσο μεγάλη, που ο αριθμός των θανάτων που προκαλούν κάθε χρόνο είναι ο ίδιος με αυτόν που προκαλούν τα αυτοκινητιστικά δυστυχήματα. Παρά την διαπίστωση αυτή το πρόβλημα εξακολουθεί να μην επιλύεται.

Ισως στο μέλλον με την καλύτερη κατανόηση των οδών και των νευροδιαβιβαστών του πόνου να προκύψουν και νέα φάρμακα, τα οποία, σε συνδυασμό με τα υπάρχοντα, να βελτιώσουν το γνωστό αποτέλεσμα πολλών επιδημιολογικών μελετών που καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι «το σύνολο των αναλγητικών φαρμάκων ακόμη και σε συνδυασμούς βελτιώνουν μόνο κατά 50% τον πόνο και μόνο στο 50% των ασθενών». Οι άλλοι μισοί εξακολουθούν να πονούν (DworkinR.H., etal.  2010,  TurkD. etal. 2011).

Για πολλούς ο πόνος είναι μια συνειδητή εμπειρία και αποτελεί την απάντηση του εγκεφάλου σε κάποιο βλαπτικό ερέθισμα και συνίσταται από το άθροισμα αισθητικών, ψυχικών και γνωσιακών εγκεφαλικών διεργασιών. Γιατί όμως ασθενείς με την ίδια βλάβη δεν αναπτύσσουν όλοι χρόνιο πόνο; Έχει ο  χρόνιος πόνος, γενετικό υπόστρωμα; Στο ερώτημα αυτό προσπαθούν να απαντήσουν οι γενετιστές τα τελευταία 30 χρόνια. Παρόλο που τα αποτελέσματά τους έδειξαν ότι περισσότερα από 2000 γονίδια έχουν ενοχοποιηθεί σαν υπεύθυνα για τον χρόνιο πόνο και συνεχώς ανακαλύπτονται καινούργια,  επιδημιολογικές αναλύσεις δείχνουν ότι παθήσεις που περιέχουν έντονο το στοιχείο του πόνου όπως η ινομυαλγία, οι ημικρανίες, η ευερέθιστη κύστη, η χρόνια οσφυαλγία κ.ά. συμβαίνουν σε ανθρώπους με παρόμοιο ψυχοσωματικό προφίλ.  Αυτή η παρατήρηση ώθησε τους ερευνητές να ψάξουν για κάποια κοινά γονίδια. Πράγματι μια πρόσφατη πολυκεντρική μελέτη σε 2721 άτομα έδειξε ότι: 1) Η γυναίκες έχουν μεγαλύτερη ευαισθησία στον πόνο από τους άνδρες. 2)  Τα άτομα με το γονίδιο DRD1 είχαν μικρότερη ευαισθησία στον πόνο. 3) Τα άτομα που είχαν τα γονίδια COMT, PPV και OPRK είχαν μέτρια ευαισθησία στον πόνο και 3) Τα άτομα που έφερναν το γονίδιο PPV είχαν μεγάλη ευαισθησία στον πόνο (AmericanAcademyofNeurology 2014). Από αυτά τα αποτελέσματα συμπεραίνει κάποιος ότι δεν είναι μακρυά η ημέρα όπου ο χρόνιος πόνος θα συνδεθεί με κάποιο ή κάποια γονίδια και η διάγνωση όσο και η θεραπεία του θα στηριχθεί σε πιο στέρεες βάσεις (HammerP., etal. 2010).

Δύο είναι τα βασικά φάρμακα τα οποία χρησιμοποιούνται καθημερινά σαν αναλγητικά και παυσίπονα από όλο τον κόσμο. Η παρακεταμόλη (φαινακετίνη για τους Αμερικανούς ) και τα αντιφλεγμονώδη μη στεροειδή φάρμακ

Στην άλλη άκρη της Υδρογείου, στην Ινδία, οι τοπικοί γιατροί, εφαρμόζοντας την Aγιουβέρδα, αρκετούς αιώνες πριν από σήμερα, χρησιμοποιούσαν το ρετσίνι του δέντρου BoswelliaSerrata, δηλαδή το Λιβάνι, σαν αντιφλεγμονώδες και αναλγητικό φάρμακο. Όπως θα περιγράψουμε στη συνέχεια, κατά τη εξέλιξη της κλασικής φλεγμονώδους διαδικασίας, παράγονται δύο ισχυρές φλεγμονώδεις ουσίες, οι προσταγλανδίνες και οι λευκοτριένες, οι οποίες είναι υπεύθυνες για τον πόνο αλλά και πολλά από τα κλινικά συμπτώματα και σημεία της φλεγμονής. Η κλασική Δυτική ιατρική, εξελίσσοντας φαρμακολογικά την Ασπιρίνη, κατόρθωσε να δημιουργήσει τα ΜΣΑΦ (Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη Φάρμακα) δηλαδή φάρμακα τα οποία αναστέλλουν κυρίως τις προσταγλανδίνες και δεν έχουν σχέση με την κορτιζόνη (στεροειδές). Αντίθετα, η Αγιουβέρδα των Ινδών, χρησιμοποιώντας το Λιβάνι πέτυχε, να έχει το ίδιο αντιφλεγμονώδες αποτέλεσμα, καταστέλλοντας την παραγωγή των λευκοτριενών. Είναι εντυπωσιακό ότι δύο βότανα τα οποία συμπληρώνουν με την αντιφλεγμονώδη δράση τους, το ένα το άλλο, ξεκίνησαν  πριν από πολλούς αιώνες, από τα δύο άκρα του τότε γνωστού κόσμου για να συναντηθούν στην θεραπευτική της φλεγμονής, πριν 50 περίπου χρόνια, όταν ερμηνεύτηκε φαρμακολογικά πλέον, η κοινή δράση τους.

Η ιστορική προσέγγιση στη θεραπεία της φλεγμονής θα ήταν ελλιπής εάν δεν αναφέραμε κάποια στοιχεία για το απόλυτο αντιφλεγμονώδες φάρμακο, την κορτιζόνη. Πρόκειται για μία στεροειδή ορμόνη, όπως τα οιστρογόνα, την βιταμίνη D κ.ά. και παράγεται φυσιολογικά στα επινεφρίδια. Ανακαλύφθηκε το 1930, συντέθηκε σαν φάρμακο το 1948 από τον LewisSarett της Merck & Co και χορηγήθηκε για πρώτη φορά στη θεραπεία της Ρευματοειδούς Αρθρίτιδας. Είναι το ισχυρότερο αντιφλεγμονώδες και έχει σώσει έκτοτε και καθημερινά συνεχίζει να σώζει, πάρα πολλές ζωές.

Η πρόσφατη φαρμακολογική ιστορία των Μη Στεροειδών Αντιφλεγμονωδών Φαρμάκων (ΜΣΑΦ) αρχίζει το 1820 όταν απομονώθηκε για πρώτη φορά η ουσία σαλικιλίνη η οποία είχε θεραπευτικές δυνατότητες στον πόνο και στον πυρετό. Το 1860 γίνεται για πρώτη φορά η σύνθεση του σαλικυλικού οξέος. Δέκα χρόνια αργότερα στα εργαστήρια της Bayern οι προσπάθειες ενός νεαρού χημικού του FelixHoffman να καταστείλει στους πόνους των αρθρώσεων του πατέρα του, ο οποίος έπασχε από Ρευματοειδή αρθρίτιδα, πρόσφεραν στην Ανθρωπότητα ένα απίστευτης αξίας φάρμακο, το ακετυλοσαλικυλικό οξύ, δηλαδή την Ασπιρίνη. Η επίσημη λοιπόν έναρξη της εποχής των Μη Στεροειδών Αντιφλεγμονωδών Φαρμάκων ή όπως κακόηχα ονομάζονται ΜΣΑΦ, καθιερώνεται στις 23 Ιανουαρίου 1899, την ημέρα της πρώτης κυκλοφορίας της Ασπιρίνης.

Εκτοτε μέχρι σήμερα έχουν κυκλοφορήσει περίπου 42 διαφορετικά είδη ΜΣΑΦ. Τα κυριότερα από αυτά είναι η Φαινυλβουταζόνη (1949), η Ινδομεθακίνη (1963), η Ιμπουπροφένη (1974), η Δικλοφενάκη (1978), η Ναπροξένη (1978), η Νιμεσουλίδη (1984), η Σελεκοξίμπη (1998),  η Ροφεκοξίμπη (1999) και το 2007 συντέθηκε το τελευταίο πρωτότυπο και  πιο σύγχρονο ΜΣΑΦ, η Ετορικοξίμπη.

Η πρώτη Μονογραφία η οποία κυκλοφόρησε στην Ελλάδα για τα Αντιφλεγμονώδη Μη Στεροειδή Φάρμακα, ήταν το 1985. Όταν την έγραφα πίστευα αφελώς ότι τα φάρμακα αυτά τα οποία κυκλοφορούσαν στην αγορά ήδη 30 χρόνια, είχαν ωριμάσει αρκετά και ελάχιστα νέα στοιχεία για την δράση τους θα προστίθεντο στο μέλλον. Δεκατρία χρόνια μετά όμως η κυκλοφορία των Κοξιμπών, μιας νέας ομάδας ΜΣΑΦ, ήρθε να αναστατώσει ευχάριστα την Ιατρική κοινότητα, διότι με αυτές μειώθηκε εντυπωσιακά η βασική μέχρι τότε ανεπιθύμητη ενέργεια των κλασικών ΜΣΑΦ, δηλαδή η βλάβη του γαστρεντερικού βλεννογόνου, η οποία στοίχιζε 16.500 περίπου θανάτους κάθε  χρόνο, μόνο στις ΗΠΑ. Πέντε χρόνια μετά όμως, την 1^η Οκτωβρίου του 2004, η φαρμακευτική εταιρεία MSD, η οποία είχε ανακαλύψει την Ροφεκοξίμπη (Vioxx), αιφνίδια την αποσύρει από την αγορά, διότι κάποιες μελέτες της έδειξαν ότι πιθανόν να δημιουργεί καρδιαγγειακό έμφραγμα μετά από πέραν του έτους, χορήγηση της. Ο αρχικός πανικός ο οποίος προκλήθηκε στις ρυθμιστικές αρχές ανά τον κόσμο, FDA, EMA κ.λπ., διότι κανείς δεν είχε υποπτευθεί έστω, το σχετικό πρόβλημα, μειώθηκε προοδευτικά, μετά από ανασκόπηση χιλιάδων μελετών και τελικά αποφασίζεται ότι όλα τα ΜΣΑΦ, Κλασικά και Κοξίμπες, θα πρέπει να χορηγούνται, για το μικρότερο δυνατό χρονικό διάστημα και στη μικρότερη αποτελεσματική δόση. Δυστυχώς και σύμφωνα με την σοφή λαϊκή παροιμία «κάθε θάμα τρεις ημέρες, το μεγάλο τέσσερεις», την σχετικά αυστηρή σύσταση των ρυθμιστικών αρχών, κατόρθωσαν,  ασθενείς και φαρμακευτικές εταιρείες, να την παρακάμψουν με την εμφάνιση στην αγορά των μη συνταγογραφουμένων ΜΣΑΦ, τα οποία μπορεί κάποιος να τα αγοράσει από οπουδήποτε, ακόμη και από το σούπερ μάρκετ και να τα λαμβάνει για όσο χρονικό διάστημα θέλει και σε όποια δόση θα κρίνει ο ίδιος, αρκεί να απαλλαγεί από τον πόνο ή/και τον πυρετό του. Παράλληλα όμως οι γιατροί στην προσπάθειά τους να ακολουθούν τα guidelines άρχισαν να χορηγούν ακόμη και για απλούς τραυματισμούς (διάστρεμμα κ.ά.) αντί για ΜΣΑΦ, οπιοειδή. Ετσι ξεκίνησε στις ΗΠΑ  η «επιδημία των οπιοειδών», η οποία στοιχίζει ~50000 νεκρούς κάθε χρόνο, όσους και τα αυτοκινητιστικά δυστυχήματα (Koskietal. 2021.doi: https://doi.org/10.1016/j.jen.2020.12.011).

Συμπερασματικά οι εμπειρίες μου για τα ΜΣΑΦ ταυτίζονται απόλυτα με αυτές του Ρευματολόγου SirFrancisDudleyHart (1909-2004), ο οποίος πριν 40 περίπου  χρόνια, έγραψε σε ένα άρθρο του στο περιοδικό Drugs (Drugs 1984;27:232):

Το τέλειο αντιφλεγμονώδες μη στεροειδές φάρμακο πρέπει να είναι τόσο ισχυρό όσο η κορτιζόνη, αλλά χωρίς την ενδοκρινική της δράση. Πρέπει να είναι τόσο αβλαβές, όσο το Placebo. Να αφήνει το γαστρεντερικό σύστημα άθικτο και στα δύο άκρα του, να μην επηρεάζει το αίμα, το ήπαρ, τους οφθαλμούς και τα νεφρά. Να είναι συμβατό με άλλα φάρμακα ευρείας κατανάλωσης και να μην επηρεάζει τη δράση τους. Πρέπει να είναι φτηνό, εύκολα να λαμβάνεται από το στόμα, να μεταβολίζεται και να αποβάλλεται χωρίς να προκαλεί βλάβες. Πρέπει να μην επηρεάζει το ΚΝΣ ή την ψυχική διάθεση και να είναι συμβατό με το οινόπνευμα ή άλλες ευχάριστες τροφές.

Τέτοιο φάρμακο δεν υπήρξε ποτέ μέχρι σήμερα και είναι αμφίβολο εάν θα παραχθεί ποτέ, ακόμη και στον Ουρανό!