1. Γιατί μερικά άτομα έχουν υπερευαισθησία στον πόνο;
Είναι ψυχολογικό ή γονιδιακό πρόβλημα;
Δρ Αχιλ. Ε. Γεωργιάδης, Ρευματολόγος, 2023.
Στην καθημερινή μας κλινική πρακτική συναντάμε αρκετά άτομα με υπερευαισθησία στον πόνο. Πόνοι των αρθρώσεων, των οστών και των μυών, χωρίς σοβαρό νοσολογικό υπόστρωμα, σε άλλους δεν προκαλούν σημαντικά προβλήματα, ενώ σε άλλους τους καθηλώνουν σε μια καρέκλα ή στο κρεββάτι και πρακτικά τους απομονώνουν από την κοινωνία. Πριν 20 περίπου χρόνια μία νέα νόσος ήρθε να καλύψει νοσολογικά τα άτομα αυτά. Η Ινομυαλγία, την οποία έχουμε περιγράψει πολλές φορές από τις σελίδες του ιστότοπου, δυστυχώς όμως το αίτιο ή τα αίτια της ακόμη είναι άγνωστα και πολλά από αυτά θεωρούμε ότι οφείλονται σε ψυχολογικά αίτια (βλέπε www.xroniosponos.gr στην Ενότητα: Ινομυαλγία).
Πρόσφατα ερευνητές από το MaxPlanckInstituteforEvolutionaryAnthropology και του Ινστιτούτου Καρολίνσκα της Σουηδίας διαπίστωσαν μετά από μελέτες αρκετών ετών ότι τα άτομα που έχουν μεγαλύτερη ευαισθησία στον πόνο έχουν και διαφορετικό γενετικό υπόστρωμα.
Είναι γνωστό ότι τα νευρικά κύτταρα του Νωτιαίου Μυελού και του Εγκεφάλου φέρουν στην κυτταρική τους επιφάνεια διαύλους ιόντων. Κάποιοι από αυτούς είναι υπεύθυνοι για την είσοδο θετικών ιόντων, όπως π.χ. του νατρίου και του ασβεστίου στο νευρικό κύτταρο. Μελέτες έχουν δείξει ότι ο πόνος οφείλεται πολλές φορές στην απότομη είσοδο ιόντων νατρίου στα νευρικά κύτταρα μετά από κάποιο αλγεινό ερέθισμα και στην δημιουργία μιας ηλεκτρικής εκφόρτισης. Ένας από αυτούς τους διαύλους νατρίου και απ ότι φαίνεται αρκετά σημαντικός, είναι ο Nav1.7. Την δομή και την λειτουργία αυτού του διαύλου την καθορίζουν κάποια γονίδια, ένα από αυτά είναι το SCN9A, τα οποία προκαλούν την παραγωγή των τριών δομικών αμινοξέων του διαύλου M932L, V991L, και D1908G. Όσο περισσότερο στη δομή του διαύλου συμμετέχουν αυτά τα αμινοξέα τόσο περισσότερο ευαίσθητο στον πόνο είναι το συγκεκριμένο νευρικό κύτταρο και κατά συνέπεια το άτομο.
Οι επιστήμονες του MaxPlank, μετά από μελέτες, διαπίστωσαν ότι στο DNA του ανθρώπου του Neanderthal υπήρχαν αρκετά γονίδια που δημιουργούσαν στην επιφάνεια των νευρικών κυττάρων τους διαύλους Nav1.7 με την συγκεκριμένη ευαίσθητη στον πόνο δομή αμινοξέων. Επομένως θα πρέπει οι Neanderthal να ήταν πιο ευαίσθητοι στον πόνο από τον σύγχρονο άνθρωπο. Ίσως για μεγαλύτερη προστασία (;;;) μια και ο οξύς πόνος είναι προστατευτικό σύμπτωμα.
Το ενδιαφέρον της μελέτης όμως είναι ότι το 0,4% των σύγχρονων Βρετανών έχουν κληρονομήσει στο γονιδίωμα τους τα αντίστοιχα γονίδια των Neanderthal και λογικά θα πρέπει να είναι περισσότερο ευαίσθητοι στον πόνο από τους υπόλοιπους Βρετανούς. Πριν μερικά χρόνια σε ένα Ιατρικό περιοδικό αναφέρθηκε μια μελέτη η οποία κατέληγε ότι στο Λονδίνο, 2 στα 5 άτομα, κάθε πρωί πριν πάνε στην δουλειά τους είναι υποχρεωμένα να λαμβάνουν κάποιο παυσίπονο για να είναι ικανά να την φέρουν σε πέρας. (http://www.medicalnewstoday.com/articles/256913.php). Ίσως αυτή η μελέτη, που ήδη αναφέραμε, να εξηγεί τον λόγο.
Βέβαια ο πόνος και ιδιαίτερα ο χρόνιος πόνος δεν είναι μόνο θέμα διαύλων. Η συμμετοχή του εγκεφάλου σχεδόν σε κάθε αλγεινό ερέθισμα παρέχει την δυνατότητα στο άτομο να τροποποιήσει με την ενεργοποίηση άλλων νευρικών κυκλωμάτων αλλά και με την έκλυση κατά περίπτωση κάποιων νευροδιαβιβαστών του, την ένταση και την διάρκεια του πόνου. Οπωσδήποτε όμως η ανακάλυψη ότι έχουμε και σαφή πλέον γενετική βάση στην ευαισθησία στον πόνο η οποία μάλιστα προέρχεται από τους Neanderthal είναι κάτι το νέο και ιδιαίτερα ενδιαφέρον (Zeberg Η., etal; DOI: 10.1016/j.cub.2020.06.045).
Νομίζω ότι δεν πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα αυστηροί στα άτομα που παρουσιάζουν ευαισθησία στον πόνο και διαμαρτύρονται συνεχώς ακόμη και για ελαφρούς πόνους. Ίσως να μην έχουν ψυχολογικά προβλήματα στα οποία χρεώνουμε τον πόνο τους, αλλά να πονούν πραγματικά διότι έτσι είναι «φτιαγμένοι» από την φύση.
2. Πόνος και Έντερο. Χρήσιμες αλλά άγνωστες αλληλεπιδράσεις
Δρ Αχιλ. Ε. Γεωργιάδης, Ρευματολόγος, 2023
Ένα θέμα το οποίο δεν έχουμε μελετήσει επαρκώς στην Ιατρική είναι επικοινωνία των διαφόρων συστημάτων του οργανισμού μεταξύ τους σε φυσιολογικές και σε παθολογικές καταστάσεις. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ευρίσκεται και η μελέτη του Isaac Chiu, γνωστού ερευνητού και associate professor της ανοσοβιολογίας στο Harvard’s Blavatnik Institute. Η ομάδα του ασχολήθηκε με το ερώτημα: Πως αντιδρά το έντερο σε καταστάσεις οξέος και χρόνιου πόνου;
Mετα από μια σειρά μελετών σε πειραματόζωα διαπίστωσαν ότι τα καλυκοειδή κύτταρα του εντέρου, τα οποία παράγουν φυσιολογικά την προστατευτική βλέννα του εντέρου, σε περιπτώσεις οξέος ή χρόνιου, τοπικού ή κεντρικού πόνου, διεγείρονται από ειδικούς αλγοϋποδοχείς που φέρνουν στην επιφάνεια τους και αυξάνουν σημαντικά την παραγωγή βλέννας για να προστατεύσουν το έντερο. Οι υποδοχείς αυτοί ονομάζονται RAMP1 και αποδείχθηκε ότι κάθε φορά που εκκρίνεται ένα νευροπεπτίδιο σχετικό με τον πόνο το οποίο ονομάζεται CGRP (CalcitoninGeneRelatedPeptide), εκκρίνουν περισσότερη προστατευτική βλέννα.
Διαταραχή του συγκεκριμένου μηχανισμού έχει σαν αποτέλεσμα την μείωση της παραγωγής της βλέννας άρα και την μείωση της προστασίας του εντερικού βλεννογόνου από κάποια μικρόβια και την εκδήλωση εντερικών παθήσεων όπως είναι η κολίτιδα ή το ευερέθιστο έντερο (δυσβίωση). Η διαταραχή αυτή μπορεί να προκύψει από την καταστολή του νευροπεπτιδίου CGRP, την οποία προκαλούν κάποια αναλγητικά φάρμακα, ειδικά αυτά που χρησιμοποιούνται για την κεφαλαλγία ή σε περιπτώσεις χρόνιου πόνου όπου ο προστατευτικός μηχανισμός αρχικά αποδίδει αλλά τελικά εξαντλείται.
Η συγκεκριμένη ερευνητική ομάδα προσπαθεί να επιβεβαιώσει τα ευρήματα αυτά και στους ανθρώπους. Μέχρι τότε καλόν είναι να συστήνουμε σε περιπτώσεις χρόνιου πόνου η δίαιτα να περιέχει πολλές ίνες και ελάχιστα τηγανητά και κόκκινο κρέας, έτσι ώστε να διατηρείται η λειτουργία του άξονα εγκεφάλου-εντέρου όσο το δυνατόν μέσα σε φυσιολογικά πλαίσια (Chiu Ι., etal., 2022, doi: 10.1016/j.cell.2022.09.024).
3. Πόνος και Γεύση. Υπάρχει ή όχι αλληλεπίδραση;
Δρ Αχιλ. Ε. Γεωργιάδης, Ρευματολόγος, 2023
Πολλές μελέτες τα τελευταία χρόνια έχουν συνδέσει με αυστηρά νευρολογικά δεσμά την αίσθηση του πόνου και της θερμοκρασίας. Η νευροφυσιολογία του πόνου έχει αποδείξει ότι παρόμοιοι ή ελαφρά διαφοροποιημένοι υποδοχείς και δίαυλοι (TRPV1 ή TRPA κ.ά) στην κυτταρική μεμβράνη των νευρικών κυττάρων ενεργοποιούνται κάθε φορά και μεταφέρουν ερεθίσματα πόνου ή/και θερμοκρασίας.
Οταν κάποιος αναλύσει ποσοτικά αλλά και ποιοτικά την αίσθηση της θερμότητας, θα δεί ότι παράλληλα με την αξιολόγηση μιας υψηλής ή χαμηλής θερμοκρασίας για το σώμα μας, αυτόματα αξιολογούμε και εάν αυτή η θερμοκρασία μας είναι ευχάριστη ή όχι. Οι διαβαθμίσεις εξαρτώνται από το κάθε άτομο και άλλοι προτιμούν τις υψηλές θερμοκρασίες ενώ άλλοι τις χαμηλές.
Η αναγνώριση, αξιολόγηση και συναισθηματική φόρτιση γίνεται στον φλοιό του εγκεφάλου αφού τα ανάλογα ηλεκτρικά ερεθίσματα έχουν υποστεί μία προεργασία και ταξινόμηση στον μεσεγκέφαλο. Επομένως ο πόνος και η θερμοκρασία είναι σίγουρο πλέον ότι συνδέονται.
Τί γίνεται όμως με την γεύση; Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Oklahoma προσπάθησαν να ερμηνεύσουν ένα απλό και καθημερινό φαινόμενο θέτοντας μια εύλογη ερώτηση: Τι συμβαίνει από νευροφυσιολογικής πλευράς όταν τοποθετήσει κάποιος πάνω στην γλώσσα του καυτερό τσίλι (chilli);
Οπως είναι γνωστό το chilli περιέχει καπσαϊκίνη μία ουσία η οποία προκαλεί αρχικά πόνο (κάψιμο) ερεθίζοντας τους TRPV1 διαύλους των νεύρων της γλώσσας, στην συνέχεια ερεθίζει τους υποδοχείς και διαύλους της θερμοκρασίας και εάν η ένταση του ερεθίσματος είναι υψηλή και η διάρκεια του μεγάλη η αίσθηση της θερμότητας δεν παραμένει τοπικά στην γλώσσα αλλά διαμέσου ειδικών νευρωνικών κυκλωμάτων φτάνει στον εγκέφαλο. Ο τελευταίος αντιδρά άμεσα και προσπαθεί με την έκλυση διαφόρων νευροδιαβιβαστών να αντιμετωπίσει το συγκεκριμένο ισχυρό θερμικό ερέθισμα. Πράγματι σε ελάχιστο χρονικό διάστημα τα άτομα τα οποία γεύονται το ισχυρό τσίλι πλην του πόνου τοπικά στην γλώσσα εκδηλώνουν αύξηση της θερμότητας στο δέρμα (αγγειοδιαστολή) και υπεριδρωσία σε μια προσπάθεια αποβολής της αυξημένης θερμοκρασίας.
Σύμφωνα με τους ερευνητές του Institute for Biomedical Engineering του ίδιου Πανεπιστημίου, μέχρις αυτό το σημείο η καψαϊκίνη αποδεικνύει ότι πόνος και θερμότητα συνδέονται σημαντικά. Υπάρχει όμως και μια παράμετρος η οποία έχει ελάχιστα μελετηθεί. Κάποια άτομα από το περιβάλλον μας ενθουσιάζονται με τα «καυτερά» εδέσματα, ενώ άλλα δεν μπορούν καν να τα δοκιμάσουν. Αρα στην εξίσωση πόνος+θερμοκρασία προστίθεται και ένας ακόμη παράγοντας περισσότερο πολύπλοκος για νευροφυσιολογική ανάλυση και αυτός είναι η γεύση.
Πειράματα τα οποία διεξήχθησαν σε ποντίκια έδειξαν ότι τα κυκλώματα της γεύσης συνδέονται σε σημαντικό βαθμό με τα κυκλώματα του πόνου και της θερμοκρασίας στον μεσεγκέφαλο και αλληλοεπηρεάζονται σημαντικά (Jinrong Li, et al. TRPV1-Lineage Somatosensory Fibers Communicate with Taste Neurons in the Mouse Parabrachial Nucleus. The Journal of Neuroscience, 2022; 42 (9): 1719 DOI: 10.1523/JNEUROSCI.0927-21.2021).
Στόχος των ερευνητών είναι ανεύρεση γεύσεων οι οποίες θα μπορούν να επηρεάσουν θετικά το πλέον δυσάρεστο αίσθημα του ανθρώπου, τον χρόνιο πόνο. Ετσι θα καταφέρουν ίσως να ανατρέψουν και τον πρώτο νόμο των διαιτολόγων ο οποίος συνοψίζεται στο εξής: Ο,τι έχει ωραία γεύση, σου κάνει κακό! όπως είπε και ο γνωστότατος συγγραφέας Ισαάκ Ασίμωφ.
4. Γονιδιακή Αναλγησία. Η γυναίκα που δεν αισθάνεται πόνο και άγχος.
Δρ Αχιλ. Ε. Γεωργιάδης, Ρευματολόγος, 2023 !
Από το UCL του Λονδίνου ανακοινώθηκε ότι ερευνητές του κατόρθωσαν να αποκαλύψουν τον λόγο που ο φορέας μιας και μοναδικής γενετικής μετάλλαξης βιώνει ελάχιστο πόνο, ενισχυμένη επούλωση και χαμηλότερα επίπεδα άγχους και φόβου. Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Brain και η έρευνα αποτελεί συνέχεια της ανακάλυψης του γονιδίου FAAH-OUT από την ίδια ομάδα το 2019 και των σπάνιων μεταλλάξεων του, που καθιστούν κάποιον να έχει σχεδόν ανοσία στον πόνο, ταχύτερη επούλωση και μειωμένο φόβο και άγχος. Η τελευταία μελέτη έχει στηριχθεί σε μία περίπτωση γυναίκας μέσης ηλικίας η οποία ουδέποτε αισθάνθηκε έντονο πόνο ή άγχος και η οποία διαθέτει μία μετάλλαξη μειώνει την έκφραση του γονιδίου FAAH και επηρεάζει μοριακές οδούς που σχετίζονται με την ψυχολογική διάθεση, την επούλωση των πληγών και τον πόνο. Οι γνώσεις που έχει συγκεντρώσει η ομάδα αυτή από τα σχετικά ευρήματα της θα μπορούσαν ενδεχομένως να ανοίξουν το δρόμο για νέους στόχους μελλοντικών αναλγητικών φαρμάκων και να προωθήσουν περαιτέρω έρευνα σε αυτούς τους τομείς (https://www.ucl.ac.uk/news/2023/may/study-reveals-unique-molecular-machinery-woman-who-cant-feel-pain).