Κεφαλαλγίες.
Σαν κεφαλαλγία διεθνώς ορίζεται ο πόνος στην κεφαλή και τον αυχένα.
Ο εγκέφαλος δεν πονά διότι δεν έχει υποδοχείς πόνου. Από την κεφαλή και τον αυχένα πονούν 10 άλλα διαφορετικά σημεία. Το κρανίο (περιόστεο), οι μύες με τους τένοντες, οι αρτηρίες, οι φλέβες, οι κόλποι, τα μάτια, τα αυτιά, τα δόντια, οι βλεννογόνοι και τα νεύρα.
Ο πονοκέφαλος, ή κεφαλαλγία όπως αποκαλείται ιατρικά, είναι μια πολύ συχνή επώδυνη κατάσταση που εκδηλώνεται σε ανθρώπους όλων των ηλικιών.
Υπάρχουν πολλοί τύποι κεφαλαλγίας, μεταξύ των οποίων κυρίαρχη θέση κατέχει η ημικρανία με τις διάφορες μορφές της, ο θεράπων γιατρός όμως είναι εκείνος που μπορεί να καθορίσει από ποιο τύπο κεφαλαλγίας υποφέρει ο ασθενής..
Φυσικά η σημαντικότερη και ουσιαστικότερη διάκριση είναι αυτή μεταξύ δευτεροπαθούς κεφαλαλγίας, δηλ. αυτής όπου υπάρχει ένα συγκεκριμένο αρχικό αίτιο π.χ. τραύμα, φλεγμονή κ.λπ. και της πρωτοπαθούς, δηλ. αυτής που η εμπεριστατωμένη έρευνα δεν αποκαλύπτει κανένα αίτιο. Η ημικρανία είναι μια από τις κυριότερες πρωτοπαθείς κεφαλαλγίες που πλήττει όλες τις ηλικίες , συνήθως αυτές μεταξύ 20-40 ετών, 2-3 φορές συχνότερα τις γυναίκες και όπως αναφέρουν σύγχρονες επιδημιολογικές μελέτες στις ΗΠΑ, προσβάλλονται περίπου 16% των γυναικών και 6% των ανδρών.
Ειδικότερα, παρά τις τελευταίες σημαντικές προόδους, τα ακριβή αίτια της ημικρανίας δεν είναι απόλυτα γνωστά. Σημαντικό όμως ρόλο στην έναρξη της παίζουν περιβαλλοντικοί παράγοντες που αποκαλούνται εκλυτικοί παράγοντες ή/και πυροδοτικοί μηχανισμοί. Στα περισσότερα από αυτά τα πάσχοντα άτομα, η κληρονομικότητα κατέχει σημαντική θέση.
Οι κρίσεις της ημικρανίας μπορεί να εκλύονται από την επίδραση ενός ή περισσοτέρων παραγόντων, εσωτερικών ή/και εξωτερικών, και η αποφυγή τους, πρώτο βήμα της θεραπευτικής προσέγγισης, είναι δυνατόν να μειώσει σημαντικά την συχνότητα των κρίσεων.
Μεταξύ των εκλυτικών παραγόντων αυτών περιλαμβάνονται πρώτα το άγχος και το stress. Αποτελούν τον πιο συνηθισμένο και γνωστό εκλυτικό παράγοντα της ημικρανίας. Στο 50% ενός τυχαίου δείγματος ημικρανικών ασθενών αναφέρεται ότι η νόσος τους πρωτοεμφανίσθηκε κατά την διάρκεια μιας περιόδου έντονης συναισθηματικής φόρτισης, από παλιές δε παρατηρήσεις φαίνεται ότι οι κρίσεις δεν εμφανίζονται στην έξαρση του άγχους αλλά κατά την φάση ηρεμίας και χαλάρωσης που ακολουθεί.
Άλλοι παράγοντες είναι η κόπωση και η έντονη σωματική δραστηριότητα, ο ανεπαρκής ή ο υπερβολικός ύπνος, η υπογλυκαιμία κυρίως ως αποτέλεσμα κακών διατροφικών συνηθειών (π.χ. απώλεια γευμάτων), ορισμένες τροφές (π.χ. τροφές που περιέχουν νιτρικά άλατα, τυραμίνη, γλουταμικό κ.λπ.), χρήση οινοπνευματωδών ποτών (κυρίως κόκκινου κρασιού), μεταβολές των καιρικών συνθηκών ή της θερμοκρασίας, ορισμένα φάρμακα (π.χ. νιτρώδη, ισταμίνη, ρεσερπίνη οιστρογόνα κ.λπ.), έντονες οσμές, τραύματα κεφαλής, έντονο φως, μεγάλο υψόμετρο, γεωμαγνητική δραστηριότητα κ.λπ.
Επίσης, γνωρίζοντας ότι η ημικρανία εμφανίζεται περίπου 3 φορές συχνότερα στις γυναίκες, φαίνεται ότι οι μεταβολές των ορμονικών επιπέδων των γυναικών ιδιαίτερα κατά τον εμμηνορυσιακό κύκλο παίζουν καθοριστικό ρόλο και θεωρούνται από τους συχνότερους πυροδοτικούς μηχανισμούς. Περίπου 60% των γυναικών που πάσχουν από ημικρανία, αναφέρουν πως οι κρίσεις τείνουν να επιδεινώνονται κατά την διάρκεια της εμμηνορρυσίας. Η στενή αυτή σύνδεση της ημικρανίας με τις γυναίκες και μάλιστα με την αναπαραγωγική τους ηλικία, οδήγησε στον διαχωρισμό μιας ειδικής μορφής που λέγεται καταμήνιος ημικρανία, όταν παρουσιάζεται μόνον κατά το διάστημα της εμμηνορρυσίας (2 μέρες πριν έως και 3 μέρες μετά την έναρξη της).
Στην περίπτωση αυτή η τήρηση ενός προσεκτικού ημερολογίου που θα αποδεικνύει την συχνότητα, ένταση, διάρκεια κά. παραμέτρους της προσβολής, θα βοηθήσει τον γιατρό να προσδιορίσει αν πραγματικά πάσχει η ασθενής από καταμήνια ημικρανία και θα χορηγήσει την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή.
Οι ασθενείς πρέπει να γνωρίζουν ότι η επίδραση των εκλυτικών παραγόντων είναι εξατομικευμένη και διαφορετικής βαρύτητας και να μην οδηγούνται σε ακρότητες (π.χ. δίαιτα για ημικρανία κ.λπ.).
Τέλος είναι σημαντικό να αποφεύγεται η αλόγιστη χρήση των διαφόρων αναλγητικών φαρμάκων. Η κατάχρηση αυτή είναι δυνατόν να οδηγήσει στην επιδείνωση της ήδη υπάρχουσας κεφαλαλγίας ή ακόμα και στην εμφάνιση νέας (κεφαλαλγία από κατάχρηση αναλγητικών). Ο θεράπων γιατρός, οικογενειακός ή ακόμα και γιατρός ειδικού ιατρείου κεφαλαλγίας σε βαριές, ανθεκτικές και δυσδιάγνωστες περιπτώσεις, είναι ο μόνος αρμόδιος για να καθορίσει την συμπτωματική αγωγή της κρίσης ή και την προφυλακτική, καθημερινή και πολύμηνη, θεραπεία , αν πληρούνται συγκεκριμένα κριτήρια (Δρ. Γεωργιάδης Γεώργιος, νευρολόγος-ψυχίατρος)
Υπάρχουν τουλάχιστον 200 διαφορετικά είδη κεφαλαλγιών και πολλές ταξινομήσεις κεφαλαλγιών. Μια από αυτές του 2004 και αποδεκτή, από την WHO, είναι αυτή της InternationalHeadacheSociety και ονομάζεται διεθνώς InternationalClassificationofHeadacheDisorders (ICHD). Η αποδεκτή από πολλούς είναι είναι η δεύτερη έκδοση της (ICHD-2).
Πρόκειται για μια ιεραρχικού τύπου ταξινόμηση των κεφαλαλγιών ως εξής:
1. Πρωτοπαθείς κεφαλαλγίες
α) Ημικρανία
β) Κεφαλαλγία τάσης
γ) Αθροιστική κεφαλαλγία
δ) Άλλες πρωτοπαθείς κεφαλαλγίες
2. Δευτεροπαθείς κεφαλαλγίες
α) Κεφαλαλγία από τραύμα στο κρανίο ή/και τον αυχένα.
β) Κεφαλαλγία από αγγειακή βλάβη στο κρανίο και τον αυχένα.
γ) Κεφαλαλγία από μη αγγειακή ενδοκρανιακή βλάβη.
δ) Κεφαλαλγία από κάποια ουσία ή από την απομάκρυνση μιας ουσίας.
ε) Κεφαλαλγία από λοίμωξη.
στ) Κεφαλαλγία από διαταραχή της ομοιόστασης (πείνα, καπνός, υψόμετρο).
η) Κεφαλαλγία από κάποια βλάβη των στοιχείων που συναποτελούν το κρανίο, το πρόσωπο και τον αυχένα.
ζ) Κεφαλαλγία από ψυχιατρικά αίτια.
(The International Classification of Headache Disorders, beta version)
3. Κρανιακές νευραλγίες, κεντρικός και πρωτοπαθής πόνος του προσώπου και άλλες κεφαλαλγίες.
Τα αίτια των πρωτοπαθών κεφαλαλγιών δεν είναι γνωστά. Λέγεται ότι οφείλονται σε αυξημένο τόνο των αγγείων των μηνίγγων.
Για τις πρωτοπαθείς κεφαλαλγίες κάποιοι παράγοντες προκαλούν ή επιτείνουν τις κρίσεις όπως η σωματική και πνευματική κόπωση, το στρες, η αϋπνία ή ο υπερβολικός ύπνος, η υγρασία, το κρύο, η κατανάλωση ορισμένων τροφών όπως τυριά (ροκφόρ), σοκολάτας, οινοπνευματωδών ποτών (κόκκινο κρασί) κ.ά.
Όταν οι κρίσεις είναι περισσότερες από 3 τον μήνα απαιτείται συνεχής προφυλακτική θεραπεία με αντικαταθλιπτικά, αντιεπιληπτικά και άλλα ειδικά φάρμακα όπως είναι οι τριπτάνες.
Άλλες θεραπείες
Φινλανδοί ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Kuopio, ανέλυσαν το ιστορικό 2601 ασθενών, κυρίως ανδρών, ηλικίας από 42 έως 60 ετών για αναζήτηση χρόνιας κεφαλαλγίας. Για να αξιολογηθεί μια κεφαλαλγία έπρεπε να ήταν συχνή, είτε κατά τη διάρκεια της εβδομάδας είτε κατά την διάρκεια της ημέρας. Από αυτούς οι 250 (9,6%) παρουσίαζαν κεφαλαλγίες και ο μέσος όρος της συγκέντρωσης της βιταμίνης D στον ορό τους ήταν 43,4 nmol/L (SD 18.9, min-max 7.8–136.1 nmol/L) δηλαδή κάτω των 10 ng/ml, δηλαδή παρουσίαζαν σημαντική ανεπάρκεια. Όσοι από αυτούς παρουσίαζαν συχνούς πονοκεφάλους είχαν μέσον όρο βιταμίνης D 38,3 nmol/L, ενώ οι υπόλοιποι παρουσίαζαν μεν κεφαλαλγία αλλά η συχνότητα των κρίσεων ήταν λιγότερο έντονη από τους προηγούμενους και ο μέσος όρος της βιταμίνης D σε αυτούς ήταν 43,0 nmol/L. Η διαφορά, σύμφωνα με τους ερευνητές, ήταν στατιστικά λίαν σημαντική στο επίπεδο του p=0,001. Τα αποτελέσματα αυτά δείχνουν ότι τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D είναι συμβατά με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης κεφαλαλγιών στους άνδρες (Virtanen J., et al. Low serum 25-hydroxyvitamin D is associated with higher risk of frequent headache in middle-aged and older men. Scientific Reports 7, Article number: 39697, 2017).
Η ιδανική θεραπεία για τις ημικρανίες θα πρέπει να μην έχει ανεπιθύμητες ενέργειες, να είναι ασφαλής στην εγκυμοσύνη, να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική και φυσικά να είναι και οικονομικά προσιτή. Για την ώρα δεν φαίνεται ότι μια τέτοια θεραπεία υπάρχει. Φαίνεται όμως ότι η θεραπεία των ημικρανιών με το μαγνήσιο πλησιάζει τις παραπάνω προδιαγραφές.
Το οξείδιο του μαγνήσιου από του στόματος σε δόσεις έως 400 mg ανήκει στην κατηγορία Α για την εγκυμοσύνη, σύμφωνα με την FDA, δηλαδή θεωρείται ασφαλές για τις εγκύους.
Από πλευράς παθοφυσιολογίας η κατασταλτική δράση του μαγνησίου στους διεγερτικούς νευροδιαβιβαστές, στην ουσία P και στο γλουταμικό οξύ και η διεγερτική του δράση στον κυριότερο κατασταλτικό νευροδιαβιβαστή του ΚΝΣ το GABA, το κάνει ιδανικό φάρμακο για νευρολογικές παθήσεις που χαρακτηρίζονται από το στοιχείο της διέγερσης. Φαίνεται ακόμη ότι το μαγνήσιο αναστέλλει και την δράση της σεροτονίνης που προκαλεί αγγειοσύσπαση των αγγείων του εγκεφάλου (Kirkland A.E., et al. doi: 10.3390/nu10060730).
Το 2012 η American Headache Society και η American Academy of Neurology αφού διενήργησαν μια εκτεταμένη ανασκόπηση των μελετών που αφορούσαν όλα τα φάρμακα για την πρόληψη και θεραπεία και κεφαλαλγιών βαθμολόγησαν το μαγνήσιο και του έδωσαν το Level B. Δηλαδή το μαγνήσιο είναι πιθανότατα δραστικό και πρέπει να χορηγείται σε ασθενείς που χρειάζονται προληπτική θεραπεία ημικρανιών. Επειδή μάλιστα δεν έχει σοβαρές παρενέργειες το συνιστούν σε όλες τις περιπτώσεις πρόληψης των ημικρανιών μόνο του ή σε συνδυασμό με άλλα φάρμακα
(https://americanmigrainefoundation.org/understanding-migraine/magnesium/).
Πρόσφατα (Φεβ.2018) μια συστηματική ανασκόπηση κλινικών μελετών υψηλού επιστημονικού επιπέδου που έχουν δημοσιευθεί στις βάσεις δεδομένων PubMed, EMBASE και Cochrane από το 1990 έως το 2016 και αφορούσαν τυχαιοποιημένες διπλές τυφλές με εικονικό φάρμακο μελέτες, σε ημικρανικούς ασθενείς ηλικίας από 18 έως 65 ετών, κατέληξε ότι το μαγνήσιο μπορεί να μειώσει σημαντικά τόσο τον αριθμό των ημικρανικών κρίσεων όσο και την διάρκειa τους (von Luckner A., et al. 2018 doi: 10.1111/head.13217. Epub 2017 Nov 13).
Το συμπέρασμα είναι ότι ακόμη και για εξαιρετικά δύσκολες από θεραπευτικής πλευράς παθήσεις, υπάρχουν απλά, φτηνά και αποτελεσματικά φάρμακα τα οποία δυστυχώς ελάχιστοι ασχολούνται μαζί τους για να τα αναδείξουν επιστημονικά (1.Kirkland A.E., et al. 2018,doi:10.3390/nu10060730. 2.https://americanmigrainefoundation.org/understanding-migraine/magnesium/. 3. von Luckner A., et al. doi: 10.1111/head.13217).
Σχετικά πρόσφατα (Σεπτέμβριος 2018) η FDA ενέκρινε ένα ακόμη ενέσιμο αντίσωμα του πεπτιδίου που σχετίζεται με το γονίδιο της καλσιτονίνης για την αντιμετώπιση της ημικρανίας των ενηλίκων. To καινούργιο φάρμακο ονομάζεται Fremanezumab-vfrm. Πρόκειται για το δεύτερο που εγκρίνεται διότι ηδη κυκλοφορεί στις ΗΠΑ το Erenumab-aooe από τον Μάϊο του 2018. Τα φάρμακα αυτά χορηγούνται ανά μήνα και τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα είναι πολύ καλά.
To πεπτίδιο που σχετίζεται με το γονίδιο της καλσιτονίνης ή CalcitoninGene-RelatedPeptide (CGRP).
Το γονίδιο της καλσιτονίνης ευρίσκεται στο χρωμόσωμα 11. Το CGRP είναι ένα πεπτίδιο που ανήκει στην οικογένεια των πεπτιδίων της Καλσιτονίνης. Δρα διαμέσου δύο υποδοχέων (CALCRL και RAMP1) οι οποίοι ευρίσκονται διεσπαρμένοι σε ολόκληρο το σωμα. Το γεγονός αυτό ενισχύει την άποψη ότι το CGRP συμμετέχει σε πολλές φυσιολογικές και παθολογικές διεργασίες του οργανισμού. Παράγεται από τα νευρικά κύτταρα του περιφερικού και κεντρικού νευρικού συστήματος. Στον Νωτιαίο Μυελό όταν παράγεται από τα νευρικά κύτταρα του προσθίου κέρατος τότε χρησιμεύει στην αναγέννηση των μυϊκών ινών όταν υποστούν κάποια βλάβη, ενώ όταν παράγεται στο οπίσθιο κέρας του ΝΜ, τότε χρησιμεύει για την μεταφορά των ερεθισμάτων του πόνου. Η κλασική όμως δράση του είναι πρόκληση αγγειοδιαστολής, αγγειοδιεύρυνσης και πρόκληση οιδήματος στις περιοχές που υπάρχει χρόνιος πόνος και η βοήθεια που προσφέρει στην προώθηση των ερεθισμάτων του πόνου από την περιφέρεια προς το κέντρο.
Στον χρόνιο πόνο το CGRP δεν παράγεται μόνο από τους αισθητικούς περιφερικούς νευρώνες του οπίσθιου γαγγλίου αλλά και από τα κερατινοκύτταρα και μαστοκύτταρα του δέρματος. Ο συνδυασμός των δύο πηγών παραγωγής του ενισχύει την νευρογενή φλεγμονή. Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι αποτελεί την κύρια ουσία που προκαλεί την ημικρανία. Σε άτομα που παρουσιάζουν προδιάθεση για ημικρανίες, το γάγγλιο του τριδύμου διεγειρόμενο από διάφορες αιτίες παράγει CGRP, το οποίο έρχεται και συνδέεται με τους υποδοχείς του που ευρίσκονται στο τοίχωμα των μηνιγγικών αγγείων. Η ενεργοποίηση των υποδοχέων προκαλεί αγγειοδιαστολή, αποκοκκιοποίηση των μαστοκυττάρων και οίδημα των συγκεκριμένων αγγείων που εκφράζεται κλινικά σαν ημικρανία (FDA).
Στις δευτεροπαθείς κεφαλαλγίες αναζητούμε το αίτιο και το θεραπεύουμε.
Hμικρανία: Τρεις καυτές ερωτήσεις για ειδικούς και μη γιατρούς!
1. Ποια τροφή μπορεί να προακλέσει την έκλυση ημικρανίας;
1.Το σπανάκι;
2.Το μήλο;
3.Το τυρι cheddar;
4.Ολες οι παραπάνω!
2. Πόση ώρα χρειάζεται συνήθως για να εκδηλωθεί πλήρως μια ημικρανία;
1) 15-20 λεπτά!
2) 1-2 ώρες!
3) 1 ημέρα!
4) Καμμία από τις παραπάνω.
3.Στους ηλικιωμένους οι ημικρανίες είναι σπάνιες και ηπιότερες!
1) Σωστό!
2) Λάθος!
Απαντήσεις: 1 (3), 2 (2), 3 (1).Βιβλιογραφία: Medscape Reference: "Migraine Headache," "Migraine Headache Clinical Presentation," "Migraine Headache Differential Diagnoses," "Migraine Headache Treatment & Management." Medscape Today: "Understanding the Patient With Migraine: The Evolution From: Clinical and Pathophysiological Anatomy of a Migraine Attack."
Για να αναλύσει κανείς όλες τις παραλλαγές των κεφαλγιών χρειάζεται ειδικό βιβλίο. Τόσο με τις κεφαλαλγίες όπως και με την νευραλγία του τριδύμου ασχολούνται κυρίως οι νευρολόγοι και οι νευροχειρουργοί. Επομένως η περιγραφή όλων των παραλλαγών των κεφαλαλγιών και των θεραπειών τους ξεφεύγει των ορίων ενός ρευματολόγου, όπως εγώ.
Εκείνο το οποίο μπορώ να κάνω είναι να ενημερώνω τους αναγνώστες μου με ότι καινούργιο δημοσιεύεται στην διεθνή βιβλιογραφία στα πλαίσια κάποιων βασικών ιατρικών γνώσεων!
Η επίδραση των μεταβολών του καιρού στην Κεφαλαλγία, με χρήση smartphoneapplication και ανάλυση με Τεχνητή Νοημοσύνη!
Δρ. Αχιλ. Ε. Γεωργιάδης, Ρευματολόγος, (www.myoskeletiko.com).
Είναι γνωστό από πολύ παλιά ότι ενώ οι ασθενείς συστηματικά χρεώνουν πολλούς από τους χρόνιους πόνους τους, αρθραλγίες, μυαλγίες και ιδιαίτερα κεφαλαλγίες στις μεταβολές του καιρού, οι περισσότεροι επιστήμονες, ανεξάρτητα από ειδικότητα, πιστεύουν ότι το ένα με το άλλο δεν έχουν καμία σχέση και είναι απλώς ένα φαινόμενο τυχαίο και εξαρτάται από την ψυχολογική διάθεση του ασθενούς στις μεταβολές του καιρού και ιδιαίτερα του κακού καιρού. Μάλιστα λένε κοροϊδευτικά, παραφράζοντας μια φράση από την γνωστή όπερα « Ωραία μου κυρία», “Thepaininrainismainlyinthebrain”.
Ιάπωνες επιστήμονες από διάφορα νευρολογικά και νευροχειρουργικά κέντρα της Ιαπωνίας, απομόνωσαν στοιχεία από μια βάση δεδομένων 1 εκατομμυρίου ασθενών και ανέλυσαντα ευρήματα από 4375 ασθενείς με 336.951 ωριαία συμβάντα κεφαλαλγίας και δεδομένα καιρού από τον Δεκέμβριο του 2020 έως τον Νοέμβριο του 2021. Οι ερευνητές ανάπτυξαν στατιστικά μοντέλα για να προβλέψουν τον αριθμό των περιστατικών κεφαλαλγίας ανάλογα με τις καιρικές μεταβολές. Μετά πλήρη ανάλυση με τις πιο σύγχρονες στατιστικές μεθόδους διαπίστωσαν ότι η χαμηλή βαρομετρική πίεση, οι μεταβολές της βαρομετρικής πίεσης, η υψηλή υγρασία και οι βροχοπτώσεις συσχετίστηκαν με αυξημένο ποσοστό περιστατικών κεφαλαλγίας και μάλιστα σε υψηλό στατιστικά επίπεδο (p μικρότερο του 0,001) σε όλες τις περιπτώσεις (Headache 2023 May;63(5):585-600. doi: 10.1111/head.14482).
Μετά από αυτά τα αποτελέσματα οφείλουμε, κατά την άποψη μου, να ακούμε με μεγαλύτερη προσοχή όσα μας διηγούνται οι ασθενείς μας κατά την λήψη του ιστορικού, ακόμη και εάν κάποια από αυτά μας φαίνονται γραφικά και όχι επιστημονικά. «Να ξέραμε αφεντικό τι λένε οι πέτρες, τα λουλούδια, η βροχή. Μπορεί να φωνάζουν, να μας φωνάζουν κι εμείς να μην ακούμε». Έγραψε ο Καζαντζάκης στον Ζορμπά.
Αναζητώντας Τη Θεραπεία Του Πονοκέφαλου μετα από μεθύσι (Hangover)! Ερμής Γεωργιάδης, Μοριακός Βιολόγος, (www.myoskeletiko.com).
Από την ανακάλυψη των ποτών που παρασκευάζονται με ζύμωση, η θεραπεία της επόμενης μέρας ήταν μία από τις μεγαλύτερες αναζητήσεις της ανθρωπότητας. Οι αρχαίοι Έλληνες έτρωγαν αρνίσια πνευμόνια και δύο αυγά κουκουβάγιας για να θεραπεύσουν ένα τέτοιο hangover, συνταγή που «πείραξε» ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, ο οποίος σύστηνε ωμά αυγά κουκουβάγιας ή ένα τηγανητό καναρίνι. Οι Σικελοί σύστηναν αποξηραμένο πέος ταύρου ενώ οι Μογγόλοι προτιμούσαν τον τοματοχυμό και τα μάτια προβάτου τουρσί.
Αλλά τελικά ποια είναι η θέση των επιστημόνων; Στο κάτω-κάτω, τα hangovers κοστίζουν μόνο στις ΗΠΑ περίπου 224 δις δολάρια το χρόνο σε πτώση της παραγωγικότητας, σε έξοδα υγειονομικής περίθαλψης σχετιζόμενα με την κατανάλωση ποτού, σε κόστη από την επιβολή του νόμου, σε τροχαία ατυχήματα και σε θανάτους, σύμφωνα με το αμερικανικό Κέντρο Πρόληψης Νοσημάτων.
Εκτός της οικονομικής ζημιάς, οι επιστήμονες παίρνουν στα σοβαρά το hangover για περισσότερους λόγους από την ανακούφιση της δυσφορίας του ποτού. «Η μελέτη του αλκοόλ μπορεί να μας δείξει πώς ο οργανισμός λειτουργεί σε κανονικές συνθήκες», επισημαίνει ο MichaelOshinsky, διευθυντής προκλινικής έρευνας στο ThomasJeffersonUniversity της Philadelphia, ο οποίος μελετά τα hangovers για να κατανοήσει καλύτερα τις ημικρανίες. Όταν το σώμα ωθείται στα φυσικά του όρια για να μεταβολίσει το αλκοόλ, βοηθά στο να φανεί τί προκαλεί πονοκεφάλους, που είναι από τα κύρια χαρακτηριστικά του hangover.
Ποια όμως είναι η αιτία του hangover; Λίγο χρόνο μετά από την κατανάλωση αλκοόλ, το ήπαρ μπαίνει σε λειτουργία. Το ένζυμο αφυδρογονάση αλκοόλης (ADH) μεταβολίζει την αιθανόλη σε τοξική ακεταλδεΰδη. Από εκεί, το ηπατικό ένζυμο αφυδρογονάση αλδεΰδης (ALDH) μεταβολίζει την ακεταλδεΰδη σε οξικό άλας (acetate), μία λιγότερο τοξική ένωση που διασπάται σε νερό και διοξείδιο του άνθρακα. Σύμφωνα με το Υπουργείο Υγείας, ένα μέρος του μεταβολισμού της αλκοόλης συμβαίνει και στο πάγκρεας, στη γαστρεντερική οδό και στον εγκέφαλο, αλλά με τα δύο αυτά ένζυμα, το ήπαρ εκτελεί το μεγαλύτερο έργο.
Το πρόβλημα είναι το εξής: για όλα αυτά χρειάζεται χρόνος και την επόμενη μέρα, ο πότης υποφέρει.
Εκείνο το φοβερό συναίσθημα την επόμενη μέρα είναι η κατάσταση που συχνά αποκαλείται hangover, κατάσταση που το περιοδικό «AlcoholandAlcoholism» χαρακτηρίζει ως «γενική δυστυχία» με συμπτώματα υπνηλίας, προβλήματα συγκέντρωσης, ξηροστομία, ζάλη, γαστρεντερικές ενοχλήσεις, εφίδρωση, ναυτία, υπερδιέγερση και άγχος. Τα περισσότερα από αυτά τα συμπτώματα έχουν συνδεθεί με αυξημένα επίπεδα της ακεταλδεΰδης.
Σε μια μελέτη του 2000 «Ο Ρόλος της Ακεταλδεΰδης σε Δράσεις του Αλκοόλ», η οποία δημοσιεύθηκε στη μελέτη «Αλκοολισμός: Κλινική και Πειραματική Έρευνα», οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα αυξημένα επίπεδα ακεταλδεΰδης προκάλεσαν αυξημένη θερμοκρασία του δέρματος, ερυθρότητα του προσώπου, αύξηση του καρδιακού ρυθμού, μείωση της αρτηριακής πίεσης, ξηροστομία, ναυτία και κεφαλαλγία . Οι ερευνητές ανέφεραν ότι η μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ οδηγεί σε αυξημένα επίπεδα ακεταλδεΰδης, η οποία οδηγεί σε αναστολή της δράσης των ενζύμων ALDH και με τη σειρά του προκαλεί αυτές τις παρενέργειες. Άρα, το αλκοόλ δεν μεταβολίζεται με το σωστό τρόπο.
Ιάπωνες ερευνητές μελέτησαν περαιτέρω το ρόλο της ακεταλδεΰδης, και ειδικά σε Ιάπωνες εργάτες των οποίων τα σώματα δεν μπορούσαν να διασπάσουν το αλκοόλ. Συγκεκριμένα, μελετήθηκαν οι συμμετέχοντες με το αλληλόμορφο (μεταλλαγμένο γονίδιο) αφυδρογονάση αλδεΰδης-2 και τα άτομα με ανενεργό ALDH2. Αυτή η μετάλλαξη του ενζύμου είναι αυτή που οδηγεί πολλούς ανθρώπους ασιατικής καταγωγής να κοκκινίζουν όταν πίνουν. Η μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ακεταλδεΰδη μπορεί να είναι ο ένοχος πίσω από τα hangovers μετά την ανακάλυψη ότι η ακεταλδεΰδη μεταβολίζεται γρήγορα με τα κανονικά ένζυμα ALDH αλλά οι συμμετέχοντες με τη μετάλλαξη του ενζύμου παρουσίασαν καρδιαγγειακές επιπλοκές, υπνηλία, ναυτία, άσθμα, έξαψη και εμφάνιζαν σε μεγαλύτερο κίνδυνο για την εκδήλωση hangover.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι η μελέτη αυτή περιοριζόταν σε Ιάπωνες, διακεκριμένοι ερευνητές συνεχίζουν να υπογραμμίζουν ότι είναι πιθανόν η ακεταλδεΰδη να προκαλεί το hangover. Σε ένα paper του 2014 με τίτλο «EffectsofHerbalInfusions, TeaandCarbonatedBeveragesonAlcoholDehydrogenaseandAldehydeDehydrogenaseActivity», Κινέζοι επιστήμονες καθόρισαν ότι η ακεταλδεΰδη είναι ο «κύριος μεσολαβητής» των αρνητικών επιπτώσεων του hangover προσθέτοντας ότι η ένωση αυτή σχετίζεται με βλάβες και όγκους του παχέος εντέρου. Οι επιστήμονες τόνισαν επίσης ότι ο δεύτερος μεταβολίτης, το οξικό άλας, μπορεί να παρέχει προστατευτική δράση για την υγεία που συνδέεται με την τακτική μέτρια κατανάλωση αλκοόλ.
Αλλά η έρευνα σε ποντίκια με hangoverδείχνουν ότι η συγκέντρωση του οξικού άλατος δεν είναι καλό πράγμα, και μπορεί να είναι υπεύθυνη για τα hangovers. «Επειδή η ακεταλδεΰδη είναι μια πολύ δραστική ένωση και τοξική για τον οργανισμό, το σώμα έχει αναπτύξει έναν αποτελεσματικό μηχανισμό για το χειρισμό της. Τη μετατρέπει σε μια πολύ σταθερή ένωση, το οξικό άλας», λέει ο Oshinsky. «Το σώμα σας είναι γεμάτο με οξικό άλας και υπάρχουν πολλές άλλες βιολογικές διαδικασίες που έχουν ως υποπροϊόν το οξικό άλας». Η μεγάλη ποσότητα οξικού άλατος μπορεί να προκαλέσει ένα δυσάρεστο πονοκέφαλο. Ο Oshinsky δημοσίευσε την εργασία του στο περιοδικό PLoSONE το Δεκέμβριο του 2010. Τα ευρήματά του υποστηρίζονται επί της αρχής από την έρευνα της αιμοκάθαρσης. Οι γιατροί που περιποιούνται ασθενείς με βλάβη στα νεφρά χρησιμοποιούσαν οξικό νάτριο για να ρυθμίσουν το υγρό διήθημα, ένα από τα δύο υγρά που χρησιμοποιούνται στην αιμοκάθαρση για τον καθαρισμό του αίματος, και ανακάλυψαν σημαντικούς πονοκεφάλους στο περίπου 30% των ασθενών. Μετά από την αιμοκάθαρση οι ερευνητές άλλαξαν το ρυθμιστικό διάλυμα από οξικό νάτριο σε βορικό νάτριο, λέει ο Oshinsky, και ο ρυθμός κεφαλαλγίας μειώθηκε σε λιγότερο από 2%. Τα στοιχεία αυτά υπογραμμίζουν το γεγονός ότι το οξικό άλας, και όχι η ακεταλδεΰδη, προκαλεί το hangover, προσθέτει, ή τουλάχιστον τον πονοκέφαλο από hangover.
Όμως, μία άλλη μελέτη με ομοειδείς με το αλκοόλ ουσίες υποστηρίζει ότι τα ομοειδή του αλκοόλ είναι πιο πιθανό να ευθύνονται για το hangover σε σχέση με τους μεταβολίτες τους. «Τα ομοειδή εμφανίζονται σε ποτά που περιέχουν αλκοόλ, κυρίως ως αποτέλεσμα της ζύμωσης και της παλαίωσης», υποστηρίζει η DamarisRohsenow, καθηγήτρια έρευνας στο Κέντρο Συμπεριφοράς και Κοινωνικών Επιστημών για το Αλκοόλ και τον Εθισμό στο BrownUniversitySchoolofPublicHealth, το οποίο τα καθιστά περισσότερο διαδεδομένα σε ποτά που παλαιώνουν σε βαρέλια όπως το μπράντι, το κρασί και το ουίσκι. Τα ομοειδή περιλαμβάνουν την ίδια την ακεταλδεΰδη, όπως και την ακετόνη, το ζυμέλαιο, τη φουρφουράλη, τους μεταβολίτες της μεθανόλης, τις πολυφαινόλες, τις ισταμίνης, τους εστέρες, τις τανίνης, τις αμίνες και τα αμίδια, μεταξύ άλλων.
Σύμφωνα με τη μελέτη της Rohsenow, «IntoxicationwithBourbonversusVodka: EffectsonHangover, Sleep, andNext-DayNeurocognitivePerformanceinYoungAdults», η οποία δημοσιεύθηκε στο «Alcoholism: Clinical & ExperimentalResearch», υγιείς βαρείς πότες ηλικίας 21-33 ετών έλαβαν μέρος σε δύο νύχτες ποτού μετά από μία νύχτα εγκλιματισμού, ανεβάζοντας τη μέση τιμή αλκοόλ στο αίμα τους σε 0,11% με βότκα και ουίσκι τη μία νύχτα και το ίδιο με placeboτην επόμενη. Η μελέτη έδειξε ότι τα ομοειδή αύξησαν τη σοβαρότητα του hangover, με τους ανθρώπους να αισθάνονται χειρότερα μετά την κατανάλωση μπέρμπον. Το ουίσκι μπέρμπον περιέχει 37 φορές περισσότερα ομοειδή από τη βότκα διότι παλαιώνει μέσα σε δρύινα βαρέλια και εκλύει διάφορα μόρια. Αλλά δεν είναι όλα τα νέα άσχημα για το μπέρμπον. «Κάποια ομοειδή του ουίσκι, και ειδικότερα η βουτανόλη, στην πραγματικότητα προστατεύουν το επιθήλιο του στομάχου από βλάβες και άρα δυνητικά από το να αισθάνεται κάποιος ναυτία», τονίζει η Rohsenow.
Όσο για το hangover, η Rohsenow δηλώνει ότι η αιθυλική αλκοόλη μπορεί να εξακολουθεί να είναι ο κύριος ένοχος. «Με τη σύγκριση ποτών με ψηλή σε σχέση με χαμηλή περιεκτικότητα σε ομοειδή, η μελέτη μας έδειξε ότι το μεγαλύτερο μέρος της επίδρασης του ποτού στο hangover είναι η ίδια η αιθανόλη, με τις άλλες ουσίες να το αυξάνουν σημαντικά αλλά να αντιπροσωπεύουν ένα πολύ μικρότερο ποσοστό στην επίδραση που έχει», υποστηρίζει.
Και τώρα το μέρος που όλοι περιμένατε! Οι θεραπείες για το hangover.
Οι σύγχρονοι επιστήμονες έχουν σχεδόν τόσες θεραπείες όσες υπάρχουν από την αρχαιότητα για το hangover. Το περασμένο έτος, Κινέζοι ερευνητές από το SunYat-senUniversity της Κίνας και συν-συγγραφείς της μελέτης Food & Function, μελέτησαν την επίδραση 57 διαφορετικών φυτικών και αεριούχων ποτών στα ένζυμα που διασπούν και απεκκρίνουν την ακεταλδεΰδη και το οξικό άλας από το σώμα αντίστοιχα. Ανακάλυψαν ότι κάποια ποτά, και ειδικότερα ένα φυτικό αφέψημα με το όνομα «Huomaren», το οποίο αποτελείται από σπόρους κάνναβης, αύξανε τα επίπεδα του ενζύμου ADH. Το γεγονός αυτό κατ’ αρχήν επιτάχυνε τη διάσπαση του αλκοόλ και επίσης ανέστειλε το ένζυμο που ήταν υπεύθυνο για την αποβολή του οξικού άλατος. Η μελέτη έδειξε ότι παρ’ όλο που το πράσινο τσάι είναι πλούσιο σε αντιοξειδωτικά, «απαγορεύει» τον μεταβολισμό του αλκοόλ. Οι ερευνητές έγραψαν ότι είναι καλύτερο να μην καταναλώνει κανείς προϊόντα με τσάι κατά τη διάρκεια ή μετά από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.
Από την άλλη πλευρά, τέσσερα ποτά αύξησαν τη δραστηριότητα των ενζύμων ADH και ALDH, βοηθώντας στον ταχύτερο μεταβολισμό των τοξινών. Το Xuebi, το οποίο είναι όμοιο με τα δημοφιλή αναψυκτικά Sprite και 7-Up, έδειξε τη μεγαλύτερη αύξηση σε δραστηριότητα του ενζύμου ALDH και στη διάσπαση της ακεταλδεΰδης. Η μελέτη αναφέρει ότι η ταυρίνη, ένα κοινό πρόσθετο σε αναψυκτικά, ενισχύει την επιτυχή αποβολή της ακεταλδεΰδης. Κατά συνέπεια, η μελέτη αυτή υποστήριξε ότι το Sprite ή άλλα αναψυκτικά με ταυρίνη αποτελούν την καλύτερη θεραπεία για το hangover.
Παραμένοντας στις θεραπείες με υγρά, η μελέτη του Oshinsky υποστηρίζει την κατανάλωση πρωινού καφέ σε συνδυασμό με μία ασπιρίνη. «Ο τρόπος που εμποδίσαμε τον πονοκέφαλο σε ένα ποντίκι είναι το ότι πέντε ώρες μετά τη χορήγηση αλκοόλ, του χορηγήσαμε καφεΐνη,» αναφέρει ο Oshinsky. «Τα μη-στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα επίσης σταματούν τον πονοκέφαλο στο ποντίκι και αυτά έχουν πολύ μεγαλύτερο χρόνο ημιζωής οπότε μπορείς να θεραπεύσεις το ζώο πολύ νωρίτερα, τρεις με τέσσερεις ώρες πριν τον πονοκέφαλο».
Προχωρώντας πέρα από τα «αντίδοτα του πάγκου», ο χημικός μηχανικός του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια YunfengLu χρησιμοποιεί τη νανοτεχνολογία για να μιμηθεί τα ηπατικά ένζυμα και να επιταχύνει την αποβολή του αλκοόλ από το σώμα. Η ομάδα του Lu έδειξε ότι κάψουλες πολυμερών με διάμετρο μερικές δεκάδες νανόμετρα που περιέχουν ένζυμα που διασπούν το αλκοόλ μπορούν να ελαττώσουν τα επίπεδα αλκοόλ στο αίμα ποντικιών σε μέθη. Η ομάδα δημοσίευσε την εργασία της στο περιοδικό NatureNanotechnology. Ο Lu σχεδιάζει περαιτέρω έρευνα πριν τη δοκιμή αυτής της τεχνολογίας στον άνθρωπο αλλά σημειώνει ότι το νανοσύμπλοκο έχει πολύ μεγαλύτερες επιπτώσεις από την απλή θεραπεία του hangover. Στη μελέτη ο Lu κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «λαμβάνοντας υπ’ όψιν την τεράστια βιβλιοθήκη ενζύμων που είναι τώρα ή δυνητικά θα είναι διαθέσιμη, νέες κατηγορίες νανοσυμπλόκων ενζύμων θα μπορούσαν να δημιουργηθούν για ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών».
Είναι περίπλοκο αλλά δεν είναι όλοι έτοιμοι να χαιρετήσουν τη νανοϊατρική ως τη μελλοντική και καθοριστική θεραπεία των πάντων, και ειδικά οι γιατροί που ειδικεύονται στο hangover. Ο αναισθησιολόγος JasonBurke είναι υπεύθυνος για την κινητή κλινική «HangoverHeaven» που έχει ως βάση το LasVegas. Εκεί, θεραπεύει τα hangovers με ενδοφλέβια χορήγηση υγρών, το αντιεμετικό φάρμακο Zofron, το αντιφλεγμονώδες και αναλγητικό Toradol και ένα συγκεκριμένο συνδυασμό βιταμινών. Παραμένει σκεπτικιστής σε κάθε μελέτη για το hangover. «Το μεγαλύτερό μου θέμα με τις έρευνες για το hangover είναι ο τρόπος με τον οποίο οι μελέτες αυτές βλέπουν τα hangovers», τονίζει. «Όταν κοιτάξεις πραγματικά τη σοβαρότητα των hangovers αυτών, διαπιστώνεις ότι δεν είναι καθόλου σοβαρά». Προσθέτει επίσης ότι τα hangovers επιπέδου «LasVegas» δεν θεωρούνται ηθικά ή ασφαλή από τις επιτροπές κλινικών μελετών. «Μελέτες βασισμένες σε ποντίκια ή ανθρώπους που έχουν πιεί τέσσερεις μπύρες δεν βοηθά τον πελάτη των 24 μπυρών με ένα επίπεδο αλκοόλ 0,3 στο αίμα του», σημειώνει (http://www.scientificamerican.com/article/in-search-of-a-cure-for-the-dreaded-hangover/).
Παρ’ όλα αυτά, ο Burke παραδέχεται ότι το νανοδισκίο του Lu του τραβά το ενδιαφέρον. «Ο κόσμος θέλει να νιώθει καλύτερα τώρα», υποστηρίζει. «Αυτή είναι η Αμερική, η χώρα του μαγικού χαπιού».
Ποια είναι τα πιο αποτελεσματικά φάρμακα για την ημικρανία.
Δρ Αχιλ. Ε. Γεωργιάδης, Ρευματολόγος,(www.myoskeletiko.com).
Μια πολύ πρόσφατη (Νοέμβριος 2023) αναδρομική μελέτη η οποία στηρίχθηκε στην ανάλυση 10.842.795 αρχείων κρίσεων ημικρανίας από τους ερευνητές της κλινικής Mayo του Ρότσεστερ της Μινεσότα με στόχο την εύρεση του πλέον αποτελεσματικού φαρμάκου στις κρίσης ημικρανίας.
Αναλύθηκαν είκοσι πέντε οξέα φάρμακα μεταξύ επτά κατηγοριών. Οι ερευνητές διαπίστωσαν τελικά ότι οι τρεις κορυφαίες κατηγορίες φαρμάκων με την υψηλότερη αποτελεσματικότητα ήταν οι τριπτάνες, η ερυσίβη και τα αντιεμετικά (μέσες αναλογίες πιθανοτήτων meanoddsratios 4,80, 3,02 και 2,67, αντίστοιχα), ακολουθούμενες από τα οπιοειδή, τα Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη Φάρμακα (ΜΣΑΦ, εκτός της ιμπουπροφένη), τα αναλγητικά σε συνδυασμούς (ακεταμινοφαίνη / ακετυλοσαλικυλικό οξύ / καφεΐνη) και τέλος μόνο η ακεταμινοφαίνη (μέσες αναλογίες πιθανοτήτων (meanoddsratios 2,49, 1,94, 1,69, 1,49 και 0,83, αντίστοιχα) όλα σε σύγκριση με την ιβουπροφαίνη η οποία αποτελούσε την βάση της σύγκρισης με το αριθμό 1.
Η ελετριπτάνη, η ζολμιτριπτάνη και η σουματριπτάνη ήταν τα τρία φάρμακα φα οποία από μόνα τους είχαν τις υψηλότερες αναλογίες πιθανοτήτων βελτίωσης (6,1, 5,7 και 5,2, αντίστοιχα. Από τα υπόλοιπα μόνα τους ή σε συνδυασμούς η αποτελεσματικότητα τους κυμαίνονταν περί του 1.
Η μελέτη δημοσιεύθηκε στο Neurology (