Χρόνιος πόνος και Μουσική. Δρ Αχιλ. Ε. Γεωργιάδης. Ρευματολόγος, (www.myoskeletiko.com)
Τα τελευταία χρόνια ψάχνοντας στο YouΤube μουσικά κομμάτια που θα δημιουργούσαν το κατάλληλο περιβάλλον που θα με βοηθούσε να συγκεντρωθώ και να γράψω ένα άρθρο ή μια παρουσίαση, συνάντησα αρκετές φορές τους όρους Medicinalmusic ή Musicforstressrelief ή ακόμη Relaxationmusic και άλλους ανάλογους. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις οι συλλογές περιείχαν κυρίως κομμάτια του Mozart και ιδιαίτερα αυτά που περιείχαν σαν κύριο μουσικό όργανο το πιάνο.
Εξασκώντας συστηματικά το hobby μου, δηλαδή την καθημερινή περιήγηση μου στην διεθνή βιβλιογραφία, πριν περίπου 10 χρόνια μου έκανε εντύπωση και σταμάτησα σε ένα άρθρο που αφορούσε την νευροχημεία της μουσικής και που το δημοσίευσα με δικά μου σχόλια, στον ιστότοπο www.myoskeletiko.com. Εκεί έγραφα: «Μία νέα μελέτη από το McGill University του Μόντρεαλ και δημοσιευμένη στο Trends In Cognitive Science, υποστηρίζει ότι η μουσική έχει ξεκάθαρα θετικά αποτελέσματα και για την πνευματική αλλά και για την ψυχική υγεία. Όταν ακούει ή παίζει κάποιος μουσική ενεργοποιείται το ανοσοποιητικό σύστημα και παράλληλα μειώνονται τα επίπεδα άγχους ενώ παρατηρήθηκε ότι η μουσική είναι αποτελεσματικότερη κυρίως στο να μειώνει το προ εγχειρητικό άγχος συγκριτικά με τα συνταγογραφούμενα φάρμακα (https://www.mcgill.ca/newsroom/channels/news/major-health-benefits-music-uncovered-225589 και doi: 10.3389/fpsyg.2014.00090).
Ανάλογα συμπεράσματα αναφέρει και ο καθηγητής Daniel Levitin, κύριος ερευνητής μιας ομάδας που πραγματοποίησε την μελέτη, τόνιζε ότι η χρήση της μουσικής ως θεραπευτική αγωγή είναι πολλά υποσχόμενη διότι είναι φυσική, οικονομική και δεν διαθέτει τις ανεπιθύμητες ενέργειες πολλών φαρμακευτικών προϊόντων. Ο Levitin μαζί με την μεταπτυχιακή ερευνήτρια Mona Lisa Chanda αξιολόγησαν περίπου 400 δημοσιευμένες επιστημονικές μελέτες που αφορούσαν τη νευροχημεία της μουσικής προσπαθώντας να βρουν συσχετισμούς ανάμεσα στα αποτελέσματα και κατέληξαν: Η μουσική επιδρά σε τέσσερις κατηγορίες νευροχημικών μηχανισμών: 1. Στη διαχείριση της διάθεσης. 2. Στη διαχείριση του άγχους. 3. Στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος και τέλος 4. Στην ενίσχυση στη διάθεσης για σύναψη κοινωνικών δεσμών (http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1364661313000491).
Σύμφωνα με τον Levitin, οι θετικές επιδράσεις της μουσικής οφείλονται μάλλον στο ότι η μουσική ενεργοποιεί εμμέσως τους νευρώνες του στελέχους του εγκεφάλου και τους συγχρονίζει ρυθμικά. Η δράση αυτή προκαλεί ένα καταρράκτη χημικών διεργασιών στο νευρικό σύστημα που οδηγούν στην χαλάρωση, αν ο ρυθμός είναι ήρεμος ή στην εγρήγορση, αν ο ρυθμός είναι γρήγορος. Πράγματι, τα ευρήματα από εργαστηριακές αναλύσεις έδειξαν ότι η μουσική αύξησε τα επίπεδα της ανοσοσφαιρίνης Α (IgA) και ελάττωσε τα επίπεδα της κορτιζόνης του ορού, υπεύθυνες και οι δύο για τους αριθμούς των λευκοκυττάρων (ανοσία) και των επιπέδων άγχους, ιδιαίτερα η δεύτερη (http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1364661313000491).
Στηριζόμενοι σε αυτή την μελέτη, άλλοι ερευνητές προτείνουν ένα μεγάλο αριθμό θεμάτων για μελλοντικά πειράματα στο συγκεκριμένο τομέα. Μερικά από αυτά περιλαμβάνουν την σχέση μεταξύ της οξυτοκίνης και της μουσικής, την χορήγηση ναλτρεξόνης (ανταγωνιστής οπιοειδών που χρησιμοποιείται για την απεξάρτηση από το αλκοόλ) και άλλων για να μελετηθεί εάν η ευχαρίστηση από την μουσική προκαλείται από τα ίδια νευροχημεία συστήματα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνα για άλλες μορφές ευχαρίστησης όπως το οινόπνευμα και η τροφή. Τέλος, οι ερευνητές προτείνουν και τυχαιοποιημένες προ εγχειρητικές ή/και μετεγχειρητικές μελέτες πόνου σε ασθενείς που θα ακούν συγκεκριμένη μουσική ως θεραπευτική αγωγή ή κάποια άλλη θεραπεία ελέγχου (PainPhysician 2017; 20:597-610 • ISSN 1533-3159.
Στο βιβλίο μου «Χρόνιος Πόνος. Ερμηνεία και Διαχείριση», το οποίο μπορεί κάποιος να το διαβάσει εύκολα και δωρεάν σε ηλεκτρονική μορφή στον ιστότοπο www.xroniosponos.gr περιγράφω σε ένα μικρό άρθρο για την θεραπεία του πόνου με την μουσική τα παρακάτω ευρήματα από την βιβλιογραφία: «Μέχρι σήμερα γνωρίζαμε ότι η μουσική που μας αρέσει μπορεί να μας επηρεάσει θετικά για να αντιμετωπίσουμε μια κατάσταση οξέος πόνου, πρόσφατα όμως ερευνητές από τη Δανία απέδειξαν ότι η κατάλληλη μουσική μπορεί να βοηθήσει και ασθενείς που πάσχουν από χρόνιο πόνο όπως από ινομυαλγία, μια νόσο που εκδηλώνεται με χρόνιους διάχυτους πόνους των μυών και των αρθρώσεων.
Σύμφωνα με αυτούς τους ερευνητές δύο είναι οι πιθανοί μηχανισμοί με τους οποίους η μουσική μπορεί να επηρεάσει τον πόνο. Ο πρώτος αφορά την αυτόματη έκλυση ενδογενών οπιοειδών, δηλαδή ενδορφινών, κατά τη διάρκεια μιας ευχάριστης μουσικής συνεδρίας και διαμέσου αυτών να επηρεάζεται η ένταση και η διάρκεια του πόνου. Ο δεύτερος στηρίζεται στην απόσπαση της προσοχής του ασθενούς από τα αλγεινά ερεθίσματα και η εστίαση του στο αγαπημένο του μουσικό κομμάτι. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την μείωση της ενόχλησης που προκαλούν στον εγκέφαλο του τα αλγεινά ερεθίσματα. Παρ΄ όλο που τα αποτελέσματα τους δείχνουν ότι μάλλον εφαρμόζεται από τον οργανισμό ο πρώτος μηχανισμός, το πιο σημαντικό είναι ότι εάν αυτό πράγματι συμβαίνει τότε με μια απλή, ανώδυνη αλλά κυρίως ευχάριστη μέθοδο, μπορoύμε να μειώσουμε την δόση των φαρμάκων που λαμβάνουν οι ινομυαλγικοί ασθενείς διατηρώντας το ίδιο θεραπευτικό αποτέλεσμα. (Garza-VillarrealE.A., etal. PainPhysician. 2017 Nov;20(7):597-610. PMID: 29149141).
Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Brunel της Αγγλίας, απομόνωσαν από το διαδίκτυο, όλες τις μελέτες που αφορούσαν την μουσική σε συνδυασμό με τις χειρουργικές επεμβάσεις, στις γνωστές βάσεις δεδομένων MEDLINE, Embase, CINAHL και CochraneCentral. Τα αποτελέσματά τους από την μετα ανάλυση 4261 μελετών, εκ των οποίων οι 73 αφορούσαν διπλές τυφλές τυχαιοποιημένες μελέτες, με μέγεθος από 20 έως 458 ασθενείς, έδειξαν ότι η χρήση μουσικής πριν, κατά και μετά την χειρουργική επέμβαση μείωνε σημαντικά τον πόνο και το άγχος του ασθενούς. Η επιλογή του είδους της μουσικής και της διάρκειας διέφερε ανάλογα την μελέτη. Η μουσική μείωνε τον μετεγχειρητικό πόνο (SMD -0•77 [95% CI -0•99 to -0•56]) και το άγχος (-0•68 [-0•95 to -0•41]), αύξανε την αναλγησία (-0•37 [-0•54 to -0•20]) και την ικανοποίηση του ασθενούς (1•09 [0•51 to 1•68]) χωρίς να επηρεάζει την διάρκεια παραμονής του ασθενούς στο νοσοκομείο (SMD -0•11 [-0•35 to 0•12]). Σύμφωνα με τους ερευνητές τα ευρήματα αυτά δείχνουν ότι η μουσική αποτελεί ένα ιδιαίτερα αξιόπιστο, αποτελεσματικό και φθηνό αναλγητικό φάρμακο (Lancet. 2015 Aug 12. pii: S0140-6736(15)60169-6. doi: 10.1016/S0140-6736(15)60169-6).
Μία άλλη μελέτη σχετική με την προηγούμενη, αφορούσε 200 ενήλικες ασθενείς, διαφόρων ηλικιών που έπασχαν από σοβαρή νόσο με βασική κλινική εκδήλωση τον χρόνιο πόνο. Οι ασθενείς χωρίστηκαν σε δύο ομάδες, στην μία εφαρμόζονταν η κλασική θεραπευτική αγωγή και στην δεύτερη η κλασική θεραπευτική αγωγή με την προσθήκη μουσικής. Η μουσική αποτελείτο από 20λεπτη συνεδρία κομματιών άρπας σε χαμηλή ένταση και ήπιους ρυθμούς. Η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων έγινε με ειδικά ερωτηματολόγια πόνου και λειτουργικότητας. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η προσθήκη μουσικής στη θεραπεία των ασθενών αυτών βελτίωνε σημαντικά την αντοχή τους στον πόνο (https://www.mcgill.ca/newsroom/channels/news/major-health-benefits-music-uncovered-225589).
Αυτές οι δύο αλλά και άλλες μελέτες δείχνουν ότι υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι η κατάλληλη μουσική στον κατάλληλο ασθενή είναι δυνατόν να επηρεάσει θετικά την αντίδραση του στον χρόνιο πόνο και να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα της θεραπείας του(https://www.mcgill.ca/newsroom/channels/news/major-health-benefits-music-uncovered-225589).
Η άποψη ότι η μουσική μπορεί να αυξήσει την αναλγησία διατυπώνεται σπάνια μεν αλλά σταθερά στην διεθνή βιβλιογραφία (https://doi.org/10.3389/fneur.2019.00277).
Το 2019 δημοσιεύθηκε μία εντυπωσιακή μελέτη στο FrontiersinNeurology μιας ομάδας ερευνητών από το Πανεπιστήμιο της Utah στις ΗΠΑ που απέδειξε πειραματικά ότι μπορεί η μουσική και μάλιστα η μουσική του Mozart, να μειώσει μέχρι και 93% και σίγουρα περισσότερο από το αντιφλεγμονώδες φάρμακο Ibuprofen τον πειραματικό πόνο (μοντέλο καραγεννίνης) που είχαν προκαλέσει οι ερευνητές σε μια ομάδα από ποντίκια. Αντίθετα φάρμακα όπως τα κανναβινοειδή, η levetiracetam και ένα ανάλογο της galanin δεν έδειξαν τα ανάλογα αποτελέσματα.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, που εξεπλάγησαν με τα ευρήματα, φαίνεται ότι πράγματι η μουσική μπορεί να μειώσει γρήγορα και αποτελεσματικά κάποια είδη πόνου, όπως ο φλεγμονώδης πόνος, είτε μόνη της, είτε σε συνδυασμό με κάποια φάρμακα. Μάλιστα τονίζουν ότι ήταν εντυπωσιακό να βλέπεις να μειώνεται το οίδημα στις περιπτώσεις του φλεγμονώδους πόνου μόνο με την μουσική.
Ο μηχανισμός που θα μπορούσε η μουσική να επηρεάσει τον πόνο δεν έχει ακόμη ευρεθεί αλλά τα μέχρι σήμερα πειράματα δείχνουν ότι μπορεί να αυξήσει την παραγωγή του νευροτροφικού παράγοντα (brain-derivedneurotrophicfactor (BDNF) που είναι γνωστό ότι είναι υπεύθυνος για την ευαισθησία στον πόνο και στον άνθρωπο. Υπάρχουν όμως και άλλες απόψεις που προτίθενται να μελετήσουν οι ερευνητές (http://www.cbc.ca/news/health/story/2013/04/01/health-music-as-medicine-levitin.html).
Τα παραπάνω ευρήματα ήρθε να ενισχύσει πιο πρόσφατη μελέτη που αφορούσε την επίδραση της μουσικής στον εγκέφαλο σε κάτι εξίσου κλινικά σαφές με τον πόνο, δηλαδή τις επιληπτικές κρίσεις.
Μια ομάδα ερευνητών από το KraybillBrainInstitute του TorontoWesternHospital διαπίστωσε ότι η μουσική του Mozart μπορεί να μειώσει την συχνότητα των κρίσεων σε άτομα που πάσχουν από επιληψία.
Σε μία συγκριτική μελέτη που αφορούσε όμως μικρό αριθμό ασθενών που δημοσιεύθηκε στο ιατρικό περιοδικό EpilepsiaOpen, αποδείχθηκε ότι το έργο του Mozart "SonataforTwoPianosinDMajor, K. 448" μπορεί να μειώσει πολύ περισσότερο τις επιληπτικές κρίσεις από άλλα κομμάτια του Mozart που δεν διαθέτουν τον ίδιο ρυθμό, εάν οι ασθενείς το ακούν καθημερινά για κάποιο χρονικό διάστημα.
Σύμφωνα με τους ερευνητές για μια νόσο όπως η επιληψία που προσβάλλει 50 εκατομμύρια άτομα σε όλο τον κόσμο και για την οποία τα υπάρχοντα φάρμακα καλύπτουν μόνο το 70% περίπου των ασθενών, η αναζήτηση και η εύρεση συμπληρωματικών θεραπευτικών μεθόδων, ατοξικών και ευχάριστων θα ήταν μια ιδανική λύση (DOI: 10.1002/epi4.12400) και https://doi.org/10.3389/fneur.2019.00277).
Απόλες αυτές τις προσπάθειες εξάγεται το συμπέρασμα ότι η μουσική επηρεάζει αρκετά τις εγκεφαλικές λειτουργίες και μπορεί να βελτιώσει σημαντικά παθήσεις που ακόμη δυστυχώς τα υπάρχοντα μέχρι σήμερα φάρμακα δεν έχουν κατορθώσει να ελέγξουν πλήρως, όπως είναι ο οξύς και χρόνιος πόνος. Κάθε χρόνο κάποιοι ερευνητές ασχολούνται με το θέμα και πάντα τα αποτελέσματά τους είναι υπερ της μουσικής. (https://ostrowonline.usc.edu/music-for-chronic-pain-management/#:~:text= The%20research%20showed%20that%20music,music%20on% 20a%20regular%20basis και doi: 10.1016/j.jpain.2022.01.003. Epub 2022 Feb 4, http://www.sciencedirect.com/science/ article/pii/S1364661313000491).
Κάποιοι, λίγοι για την ώρα, πιστεύουν ότι ίσως η μουσική να είναι ένα από τα φάρμακα του μέλλοντος τουλάχιστον στον πόνο.